. بسط عقل: قسمت اول کودکی را تصور کنید که برایش موضوعی به سوال تبدیل شده؛ او با خودش کلنجار میرود و چه بسا در راستای پرسش اش نیز مرتکب خطا شود. او در نهایت نزد بزرگتری سوال خود را مطرح میکند. اینجا پاسخ بزرگتر آبی است بر یک آتش درونی، برای کودک ان مسأله حل میشود؛ او الان دانش را درونی کرده و رشد میکند. و البته که رشد او توام است با طرح پرسشهایی جدید. این کودک را مقایسه کنید با کودکی دیگر که اساسا هیچ سوال و مجاهدت درونی ندارد، حال اگر بزرگتر او را صدا بزند و برای او ساعت ها درباره موضوعی سخنرانی کند، او هیچ وقت آن دانش را درونی نمیکند: عقل او هیچ وقت "رشد" نمی کند. این دو کودک تمثالی هستند از دو عقل متفاوت : مذهب عقلیون، بسان کودک اول است و مذهب اهل کلام بسان کودک دوم. برای اهل کلام، چه شیعی چه سنی، سنت چیزی نیست جز یک عقل مانده در تاریخ، حال آنکه برای عقلیون سنت پایگاهی است برای "رشد" عقل. آری عقل تنها زمانی رشد می کند که در وهله اول "خود بنیاد" باشد، یعنی بی نیاز از هرگونه مجرای بیرونی، خود مجاهدت خود را اغاز کند‌ چرا که تنها زمانی که عقل بر پای خودش می ایستد تازه به جهل و فقدانهای خود پی می برد. اینجاست که عقل باید در برابر آنچه از او عظیم تر است کرنش کند. اینجاست که عقل باید در حضور "نقل" بنشیند. اینجاست که عقل باید متمسک سنت بشود‌. و البته که پرسش از نقل آدابی دارد اما تنها پس دیالکتیک عقل و نقل است که هم عقل رشد می کند هم نقل امکان حرکت در تاریخ پیدا می کند. بدون عقل خود بنیاد و رفت و برگشت آن با نقل، عقل یا رشد نمی‌کند یا با تخبتری آغشته به جهل خود بنیان سقوط خود را فراهم می آورد و این امروز مسأله ماست. ما امرو‌ز از طرفی با عقل خود بنیاد عالم مدرن روبرو هستیم که (هرچند خودبنیادی اش بهتر از ما نتیجه داده اما) به بن بست خورده و زوال روشنفکری در غرب مصداق روشنی از آن است. از طرف دیگر ما با مسلط شدن عقل اهل کلام روبرو هستیم: عقلی عقب مانده در تاریخ، عقل تکرار و تقلید، عقلی ضد عقل که نمی تواند هیچ امکانی برای ورود نقل به تاریخ را فراهم اورد. با این اوصاف اما عقل ما در جایگاهی استثنایی در تاریخ قرار دارد. عقل می‌تواند و چه بسا باید که با تجربه عقل خود بنیاد مدرن همراه شده و بتوانند مانند آن اندیشه کنند و بعد با طرح پرسش در حضور نقل به بسط و رشد عقل جهانی کمک کند. و این مهم البته قبل از هر چیزی مسلتزم آزادی است. جالب اینکه بسط این عقل پروژه انقلاب اسلامی بود که البته توسط اهل کلام به محاق رفت. #پسااسلامیسم فرایند بازپس گیری و بسط این عقل است.