‏عباس کیارستمی‏ (1319 - 1395)
Abbas Kiarostami

پایان سینما

زنده‌یاد عباس کیارستمی کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس، تدوینگر، عکاس، تهیه‌کننده، گرافیست، شاعر و نقاش ایرانی بود. کیارستمی موفق‌ترین کارگردان ایرانی در عرصه بین‌المللی است. از مهم‌ترین آثار او می‌توان به «طعم گیلاس»، «کپی برابر اصل» و «بلیت‌ها» و ... اشاره کرد. آثاری که همواره مورد تحسین ناقدان و داوران در فستیوال‌های فرهنگی و هنری جهان قرارگرفته است. با منظوم همراه باشید تا با هم نگاهی به زندگی این هنرمند ارزشمند ایرانی داشته باشیم.

کودکی و نوجوانی عباس کیارستمی
 عباس کیارستمی یکم تیر 1319 در تهران متولد شد. از همان کودکی به هنر روی آورد و با نقاشی شروع کرد. جالب است بدانید عباس کیارستمی با شهره آغداشلو، بازیگر مطرح ایرانی، در مدرسه جم قلهک همدرس بوده است. کیارستمی نقاشی را در سنین نوجوانی و جوانی هم ادامه داد و در سن 18 سالگی توانست برنده یک مسابقه نقاشی شود. سپس وارد دانشکده هنرهای زیبا شد تا طراحی و نقاشی را به‌صورت آکادمیک دنبال کند. عباس کیارستمی در هنگام تحصیل، برای تأمین هزینه‌های زندگی به‌عنوان پلیس راهنمایی و رانندگی مشغول به کار شد. او که در 21 سالگی دیگر نقاش قابلی بود، لباس نظام را کنار گذاشت و به‌عنوان نقاش آتلیه هفت مشغول به کار شد. کیارستمی همچنین در موسسه‌های دیگر به کار طراحی جلد کتاب، پوستر و آگهی‌های بازرگان پرداخت و سپس به «دبی فیلم» رفت.

ادامه فعالیت هنری
 کیارستمی به‌عنوان یک طراح خلاق و جوان در فضای فرهنگی هنری پایتخت مطرح شد و فعالیت‌های زیادی در این زمینه انجام داد. پیوند او با سینما در سال 1346 با حضور در سازمان تبلیغاتی «نگاره» شکل گرفت. آنجا به طراحی و ساخت تیتراژ فیلم پرداخت که نخستین آن‌ها، تیتراژ فیلم «وسوسه شیطان» ساخته محمد زرین‌دست بود. طراحی پوستر و تیتراژ فیلم‌های «رضا موتوری» و «قیصر» ساخته مسعود کیمیایی نیز به دست عباس کیارستمی انجام گرفت. وی دوره پرکاری را در آن سال‌ها گذراند و توانست نزدیک به 150 آگهی تلویزیونی برای سینمای ایران بسازد. سرانجام سال 1349 آغاز مسیر پرافتخار عباس کیارستمی در سینما بود. او به دعوت فیروز شیروانلو که مسئول امور سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود، به کانون رفت و اولین فیلم کوتاه خود «نان و کوچه» را، تحت حمایت آن کانون ساخت. سپس در سال 1351 فیلم «زنگ تفریح» را ساخت و 53 با «مسافر» مطرح شد. بعد از گریز کوتاه به جنبه‌های دیگر زندگی عباس کیارستمی، در مورد ادامه فعالیت سینمایی وی صحبت خواهیم کرد.

ازدواج
 عباس کیارستمی در سال 1347 با پروین امیر قلی ازدواج کرد. ازدواجی که درنهایت به جدایی ختم شد و حاصل آن دو فرزند به نام‌های احمد و بهمن بود. سال 1349 احمد و شش سال بعد در 56 بهمن به دنیا آمد. بهمن که فرزند کوچک‌تر بود در سن 15 سالگی  فعالیت سینمایی‌اش را آغاز کرد و مستند «سفری به دیار مسافر» را ساخت. عباس کیارستمی نهایتاً در سال 1361 از همسرش جدا شد.

عشق به میهن
 ششمین کارگردان برتر جهان (طبق فهرست روزنامه گاردین 2011) همواره عاشق زادگاهش بوده و هیچ‌گاه آن را ترک نکرده است. عباس کیارستمی ازجمله هنرمندانی بود که بعد از 57 در ایران ماند و همین‌جا فعالیتش را ادامه داد. کیارستمی به این عقیده است که ماندن در ایران به وی انرژی بیشتر برای ساخت فیلم‌هایش داده است و توانسته زندگی حرفه‌ای خود را بهتر از قبل ادامه دهد. هنرمند فرهیخته اظهارات زیبایی در این مورد دارد: «اگر درختی را که ریشه در خاک دارد، از جایی به‌جای دیگر ببرید، آن درخت دیگر میوه نمی‌دهد و اگر بدهد آن میوه دیگر به‌خوبی آن میوه‌ای که در سرزمین مادری‌اش می‌تواند بدهد، نیست. این قانون طبیعت است. من فکر می‌کنم اگر سرزمینم را رها کرده بودم، درست مانند این درخت شده بودم.»

فیلم‌سازی
 و اما هر هنرمند بیشتر از هر چیز دیگری با آثارش شناخته مشود. عباس کیارستمی در طول 5 دهه فیلم‌سازی، موفق به خلق آثار فاخری شده که آشنایی با آن‌ها خالی از لطف نیست. هر دهه را می‌توان شروعی تازه برای او در زمینه فیلم‌سازی دانست.

دوره اول 1970 یعنی بین سال‌های 48 تا 58 شمسی، آغاز فعالیت فیلم‌سازی کیارستمی بود. «نان و کوچه»، «زنگ تفریح» و «مسافر» که قبلاً هم از آن‌ها نام بردیم، اولین فیلم‌های اوست. فیلمی‌های که درنهایت سادگی، با محوریت قرار دادن انسان و روابط فردی نقب به درون شخصیت‌ها و دغدغه‌های انسانی میزند. استفاده از پارادوکس، ساختار مستند گونه و استفاده از قهرمان‌ها کم سن و سال از ویژگی‌های مهم این آثار است. کیارستمی در این مدت دو فیلم کوتاه دیگر هم‌ساخت و برای فیلم کوتاه «عروسی» موفق به کسب جوایزی در جشنواره‌های بین‌المللی و ملی شد. فیلم‌های سینمایی «گزارش»1356 و «قضیه»1358 اولین ساخته‌های بلند کیارستمی‌اند که مربوط به همان دهه ابتدایی است. اما نقطه اوج موفقیت‌های او در عرصه جهانی را می‌توان سال 1365 با فیلم «خانه دوست کجاست دانست؟». این فیلم جوایز بی‌شماری را در فسیتوال‌های بین‌المللی ازجمله کنفدراسیون بین‌المللی هنر سینما، جشنواره فیلم لوکارنو و ... از آن خود کند. این فیلم نیز در فضایی کاملاً رئالیستی، داستان یک پسربچه 8 ساله را روایت می‌کند. دهه سوم فیلم‌سازی عباس کیارستمی نیز شاهد آثار ماندگار و تحسین‌شده زیادی هستیم. «کلوزآپ» چندین سال توسط نشریه سایت‌ اند ساون در فهرست 50 فیلم برتر تاریخ سینما قرار گرفت. بعدازآن هم سه‌گانه «کوکر» یا «زلزله» که از مهم‌ترین آثار وی به شمار می‌آید. عباس کیارستمی در سال 1376 طعم گیلاس را ساخت که معروف‌ترین اثر وی به شمار می‌آید. «طعم گیلاس» با بازی همایون ارشادی، توانست برنده جایزه نخل طلایی کن شود. این فیلم همچنین یکی از 10 فیلم برتر تاریخ کن به‌حساب می‌آید.

سال 1379 آغاز دوره فیلم‌سازی کیارستمی در خارج از کشوراست. دوره‌ای که با مستند «ای بی سی آفریقا» شروع می‌شود. در ادامه او «کپی برابر اصل» را با بازی ژولیت بینوش می‌سازد. همچنین سه‌گانه «بلیت‌ها»، که عباس کیارستمی کارگردانی یکی از فیلم‌های این مجموعه را بر عهده داشت. این فقط روزنه بسیار کوچکی روبه آثار و افتخارت هنرمند فرهیخته ایرانی بود. عباس کیارستمی در این سال‌ها موفق به کسب موفقیت‌های فراوانی در عرصه فیلم‌سازی شده که متأسفانه ایراد همه آن‌ها در یک بیوگرافی 1500 کلمه‌ای نمی‌گنجد.

فعالیت‌های دیگر
 عباس کیارستمی علاوه بر طراحی و فیلم‌سازی، در دیگر حوزه‌های هنری نیز فعالیت‌های بسیاری داشته است. او در اواخر دوران زندگی‌اش، کتاب‌هایی از ادبیات کلاسیک ایران به نام‌های «حافظ به روایت عباس کیارستمی» و «سعدی از دست خویشتن فریاد»، «مجموعه شعر باد و برگ» و... منتشر کرد. کیارستمی همچنین نمایشگاه‌های عکس متعددی در ایتالیا، انگلیس، ژاپن، چیت و ایران برپا کرده است. وی در همین اواخر نیز درزمینهٔ طراحی فعال بود و پوستر و تیتراژ فیلم‌های «به همین سادگی» و «یه حبه قند» رضا میرکریمی را طراحی کرد.

محبوب‌ترین چهره سینمای ایران (طبق نظرسنجی وب‌سایت فرانسوی فاسینتک) در سال‌های اخیر کارگاه‌های متعددی را در شهرهای مختلف ایران و خارج از کشور برای هنرجویان برگزار کرد. او در مورد انگیزه‌اش برای تدریس عنوان می‌کند که: «زمانی از خودم احساس رضایت دارم که به این جوان‌ها بیاموزم و مطمئن هستم همان اندازه که به جوانان تدریس می‌کنم از آن‌ها یاد می‌گیرم.» نکته قابل‌توجه اینجاست که کیارستمی علاوه بر هنرهای بصری و نویسندگی، دستی در موسیقی هم داشته است. عباس کیارستمی رهبری و گروه اپرا را در شهرهای پاریس و لندن به عهده داشت. او طراحی پوستر، بروشور و بلیت‌های کنسرت‌های پرویز مشکاتیان را انجام داده است. فعالیت‌های کیارستمی به همین‌جا نیز ختم نمی‌شود. عباس کیارستمی در سومین دوره جایزه معماری میرمیران و همچنین اولین مسابقه عکس فرش دستباف در ایران به‌عنوان داور حضور پیدا کرد. بعدازآن هم به همراه چند تن از معماران ایرانی، «نمایشگاه معماری هفتم» را برگزار نمود.

بیماری و مرگ
 در تاریخ 7 فروردین 1395 خبر بستری شدن عباس کیارستمی، از خبرگزاری‌های کشور اعلام شد. 7 روز بعد یعنی 14 فروردین، خبری مبنی براینکه کیارستمی از سرطان دستگاه گوارش رنج می‌برد منتشر شد. بعد از انجام چندین عمل مختلف گویی اوضاع وی رو به بهبودی بود و مدتی را در خوب مصنوعی قرار داشت. جالب اینجاست که در روز 15 فروردین سرطان عباس کیارستمی به‌طورکلی تکذیب شد. بحث‌وجدل‌هایی هم در این مدت بین احمد کیارستمی و وزیر بهداشت صورت گرفت. کیارستمی پس از گذراندن دوره نقاهت در تهران، برای ادامه درمان با آمبولانس هوایی کمپانی ام کی 2 با هزینه تهیه‌کننده فیلم آخرش که ساخته نشد، راهی فرانسه شد؛ اما پس چند روز به علت لخته شدن خون، سکته کرد و سرانجام در 14 تیر 1395 این هنرمند ستودنی و دوست‌داشتنی ایران دار فانی را وداع گفت و به لقا الله پیوست. مرگ عباس کیارستمی با واکنش‌هایی زیاد از سوی بزرگان ایرانی و بین‌المللی همراه بود. دکترحسن روحانی، فرانسوا اولاند رئیس‌جمهور فرانسه، وزیران فرهنگ فرانسه و اتریش، مارتین اسکورسیزی کارگردان مطرح هالیوود و ... ازجمله کسانی بودند که تسلیت خود را به ملت ایران و خانواده عباس کیارستمی، رسماً اعلام کردند.

کیارستمی از نگاه بزرگان
 مارتین اسکورسیزی: کیارستمی نماینده عالی‌ترین سطح هنر در سینما است.

ورنر هرتسوک کارگردان سرشناس آلمانی، فیلم «خانه دوست کجاست؟» عباس کیارستمی را یکی از پنج فیلم محبوب خود دانسته است.

ژان لوک گدار: سینما با گریفیث آغاز میشود و با کیارستمی پایان می‌یابد.

کوروساوا: به نظرم فیلم‌های این کارگردان ایرانی فوق‌العاده هستند. کلمات نمی‌توانند احساسات مرا بیان کنند. پیشنهاد می‌کنم فیلم‌هایش را ببینید و بعد متوجه می‌شوید چه میگویم. ساتیا جات رای که درگذشت خیلی ناراحت شدم؛ اما با دیدن فیلم‌های کیارستمی، خدا را شکر می‌کنم که جایگزینی برای او پیدا کردیم.