‏حسن فتحی‏
Hassan Fathi

خالق شهرزاد

حسن فتحی، نام ‌آشنا و دوست‌داشتنی سینما و تلویزیون ایران است. او با کارنامه‌ای 25 ساله در تلویزیون، بیشتر برای علاقه‌مندان سریال‌های تلویزیونی آشنا است. کمتر کسی پیدا می‌شود که با سریال‌های هنرمند متعهد خاطره نداشته باشد. از سال 1372 که با «همسایه‌ها» به تلویزیون آمد، خوش درخشید. پدرو مادرها بهتر یادشان می‌آید. مسلم است که «همسایه‌ها»، «پهلوانان نمی‌میرند»، «شب دهم» و امثال آن هیچ‌وقت از یاد سریال دوستان دهه 70 نخواهد رفت. این راه پرارج هنوز ادامه دارد و اکنون همان پدر و مادرها به همراه فرزندانشان هفته به هفته منتظر پخش قسمت جدید «شهرزاد» می‌شوند. حسن فتحی می‌نویسد و می‌سازد و خاطره می‌آفریند. او در زمینه سینما و تئاتر هم فعالیت داشته و دارد. در این بیوگرافی بیشتر سعی می‌کنیم با گریزی به سریال‌های حسن فتحی، یادی از گذشته‌های دور و نزدیکُ زنده کنیم.

نیم‌نگاه
 حسن فتحی 10 شهریور 1338 در محله نظام‌آباد تهران متولد شد. او از جانب پدر اصالتی خوانساری و از جانبی مادر ریشه‌هایی آذری دارد. دارای مدرک لیسانس روانشناسی از دانشگاه شهید بهشتی تهران و فوق‌لیسانس کارگردانی تئاتر از دانشگاه آزاد اسلامی است. هرچند روانشناسی را به‌صورت آکادمی ادامه نداد اما همیشه ردپایی از آن در آثارش قابل‌مشاهده است. سریال «فردا دیر است» یکی از معدود آثار ایرانی با مضامین کاملاً روانکاوانه است که درسال 76 توسط حسن فتحی ساخته شد. در سریال بعدی‌اش «روشن‌تر از خاموشی» هم نگاه ژرفی به زندگی فیلسوف و عارف بزرگ ایران، ملاصدرای شیرازی داشت.

حسن فتحی در آغاز راه
 آقای کارگردان فعالیت‌های هنری خود را با بازیگری تئاتر در دوران دانشجویی آغاز کرد. حول‌وحوش سال 68 با نوشتن نقد تئاتر و سینما در مجلاتی همچون سروش، تماشاخانه، دنیای تصویر، به‌طورجدی وارد دنیای هنر شد. از این حیث می‌توان او را یک کارشناس و محقق هنر و سینما برشمرد. حسن فتحی تحقیقات ارزشمند و گسترده‌ای در زمینه تاریخ هنر و تئاتر داشت که در اوایل دهه هفتاد در غالب سه مستند چندقسمتی از تلویزیون پخش‌شده‌اند. وی نویسندگی و کارگردانی تئاتر را هم در همان سال‌ها آغاز کرد. نمایش «هی هی ماتادور» اولین نمایشی بود که در سال 67 به نویسندگی و کارگردانی حسن فتحی در تالار قشقایی تئاتر شهر به اجرا درآمد.

حسن فتحی در تئاتر
 حسن فتحی دهه اول دوران هنری‌اش را بیشتر در حیطه تئاتر گذراند. فردوس کاویانی یکی از تأثیرگذارترین راهنماها و حامیان او در نمایش بود. فتحی بعد از «هی هی ماتادور» چندین و چند تئاتر و تله‌تئاتر دیگر را کارگردانی کرد و به اجرا درآورد. او در سال‌های 73-75 وظیفه کارگردانی تله‌تئاترهایی از آگاتا کریستی، آلبر کامو، هنریک ایبسن و ... را برای تلویزیون بر عهده داشت. نمایش «خیابان‌های سرد شب» یکی دیگر از آثار نمایشی اوست که متن آن توسط همسرش اعظم بروجردی نوشته شده است. به‌طور کل حسن فتحی در بین سال‌های 68 تا 75 حدود 12 تئاتر بروی صحنه برد.

کارنامه 25 ساله فتحی در تلویزیون
 سال 72 آغاز سریال سازی حسن فتحی در تلویزیون بود. سریال خاطره‌انگیز «همسایه‌ها» با بازی کتایون ریاحی، بیوک میرزایی، شهلا ریاحی و ... اولین همکاری حسن فتحی با تلویزیون در مقام کارگردان بود. در گام بعدی سریال سازی، او نیم‌نگاهی به زندگی عامه مردم در زمان قاجار داشت. حسن فتحی گوشه‌ای از علایق خود به فرهنگ گفتاری و ادبیات کوچه‌بازاری آن دوران را در سریال «پهلوانان نمی‌میرند» نشان داد. فتحی با استفاده از بازیگران تئاتری و جویای نام، استعداد خود در خلق موقعیت دراماتیک و قرار دادن سوژه‌های معمایی در بستر درام را در آن سریال به رخ کشید. پس از آن در سال 77 به سراغ مجموعه روانکاوانه «فردا دیر است» رفت که در مورد آن صحبت شد. در ادامه فتحی در نوروز 1380 یکی از ماندگارترین و باکیفیت‌ترین آثار کارنامه هنری‌اش را ساخت. فتحی در «شب دهم» با استفاده از تقارن نوروز با ماه محرم ظرافت و طنازی قلم خود را بار دیگر به رخ کشید. داستانِ عاشقانه «شب دهم» بازهم در تاریخ معاصر روایت می‌شد و نگاهی هم به هنر تعزیه داشت. حسن فتحی پس از چند سال سکوت در تلویزیون و گذشت سه سال تحقیق، ساخت سریال «مدار صفر درجه» را به پایان رساند. او این بار به سراغ یک داستان عاشقانه با دیدگاه سیاسی-فلسفی رفت. داستان تلخ سریال را به فلسفه ظهور صهیونیست پیوند زد و با استفاده از بازیگران بین‌المللی یکی از ماندگارترین آثار تلویزیونی خود را ساخت. شهاب حسینی، رؤیا تیموریان، مسعود رایگان، لعیا زنگنه و .. ازجمله بازیگران این اثر بودند. «میوه ممنوعه» سریال مناسبتی بود که در رمضان 1386 از شبکه دوم سیما پخش شد. بازی به‌یادماندنی علی نصیریان در نقش حاج یونس این سریال را در خاطرات ماندگار کرد. «اشک‌ها و لبخندها» هم یکی از معدود آثار کمدی حسن فتحی بود که در سال 88 از شبکه یک سیما پخش شد. «در مسیر زاینده‌رود» و «زمانه» نیز آخرین فعالیت‌های حسن فتحی در سریال سازی تلویزیون هستند که به سال‌های 89 و 91 برمی‌گردند. سریال‌های که بیشتر از هر چیز نگاهی به کاستی‌های جامعه و برجسته کردن این مشکلات در لفافه‌ای از عشق و انتخاب بود. «در مسیر زاینده‌رود» قصه‌ای بود که در خانواده‌ای اصفهانی روایت می‌شد. این سریال در زمان پخش نیز دچار سوءتفاهماتی در زمینه نوع بیان و لهجه اصفهانی شد. فتحی در 1394 به سریال سازی در شبکه نمایش خانگی روی آورد و ساخت سریال پرطرفدار «شهرزاد» را آغاز کرد. نویسندگی این اثر هم توسط خود او و نغمه ثمینی انجام شد. بعد از پخش موفقیت‌آمیز دو فصل از این مجموعه، او هم‌اکنون در حال ساخت فصل سوم آن در سال 1396 است. حسن فتحی تابه‌حال چندین و چند جایزه‌ی متعددی برای سریال‌هایش در جشنواره‌های مختلف ازجمله جشن سینمای دنیای تصویر، جشنواره صداوسیما و... گرفته است.

کارگردان شب دهم در سینما
 حسن فتحی در میان سال‌های 81 تا 83 سه تله‌فیلم «یک روز معمولی»، «نسخه خطی» و «رؤیاهایت را به خاطر بسپار» را بر عهده داشت. فیلم‌نامه دو کار اول هم را خود نوشته است. او پس از کسب تجربیاتی که از ساخت این تله‌فیلم‌ها و سریال‌هایش به دست آورده بود در سال 83 وارد سینما شد. هرچند در سینما آثاری به محبوبیت و ماندگار سریال‌هایش نساخته است؛ اما هرکدام از آن‌ها به‌نوبه خود جای تأمل دارد و قابل دفاع است. نگاه متفاوت و هوشیاری حسن فتحی در آثار سینمایی‌اش هم کاملاً به چشم می‌خورد. اولین فیلم او «ازدواج به سبک ایرانی» یک اثر کمدی-درام بود که در سال 83 اکران شد. بعد از آن «پستچی سه بار در نمی‌زند» را ساخت که یکی از متفاوت‌ترین آثار سینمای ایران در دهه‌های اخیر است. او برای این فیلم موفق به کسب دیپلم افتخار و تندیس بهترین کارگردانی در بیست و هفتمین جشنواره فیلم فجر از سوی منتقدین شد. می‌توان از فیلم سینمایی «کیفر» به‌عنوان مهم‌ترین و موفق‌ترین ساخته سینمایی او نام برد. «کیفر» نوشته علیرضا نادری در سال 1388 با بازی مصطفی زمانی و امیر جعفری به اکران درآمد. «یک روز دیگر» هم آخرین اثر سینمایی حسن فتحی میباشد که اکران آن مربوط به سال 1390 است.

مستند
 همان‌طور که گفته شد حسن فتحی تحقیق‌های گسترده‌ای در زمینه تاریخ تئاتر و هنر انجام داده است. مستندهای 18 قسمتی «تاریخ تئاتر جهان» و «تاریخ و تحول هنر» در سال 1372 حاصل این مطالعات بود. همچنین مستند 26 قسمتی «نمایشنامه‌های سنتی ایران» که از شبکه جام جم پخش شد. حسن فتحی نویسندگی و کارگردانی مستند «سفر ناتمام» را هم بر عهده داشت که درباره زندگی نادر ابراهیمی بود.

خانواده فتحی
 حاصل ازدواج حسن فتحی و اعظم بروجردی دو پسر به نام‌های محمدرضا و امیرحسین است که هردو مانند پدر و مادرشان هنرمند هشتند. محمدرضا موسیقی‌دان و امیرحسین بازیگر سینما است. امیرحسین فتحی بازی در فیلم‌هایی نظیر «کیفر»، «شاهگوش»، «پرده‌نشین» و ... را در کارنامه دارد. اعظم بروجردی مادر خانواده نیز، نویسنده است و بیش از 40 نمایشنامه در کارنامه‌اش دیده می‌شود.

حواشی
 آغاز فصل دوم سریال «شهرزاد» با حواشی زیادی همراه بود. حسن فتحی عنوان کرده است که برخی تلاش می‌کنند ماجرای اختلاس هشت هزارمیلیاردی و صندوق ذخیره فرهنگیان را به «شهرزاد» ربط  و پیوند بدهند. در حالی که تا این لحظه هیچ پیوندی میان آن اختلاس و این سریال پیدا نشده است. او همچنین اضافه می‌کند که سریال جدیدش تاکنون 3 بار به خاطر کمبود بودجه تا پای تعطیلی رفته است. پس چطور می‌تواند ارتباطی با آن‌همه سرمایه داشته باشد؟

حسن فتحی در نطق مبسوطش در جشنواره فیلم یاس گله‌ای هم از خانه سینما و سکوت آن در مورد حواشی سریال «شهرزاد» داشت. او این‌گونه گفت: زمانی که خانه سینما، کانون کارگردانان و بازیگران مورد هجمه قرار گرفتند، ما همواره حامی بودیم؛ اما حالا که سازندگان شهرزاد مورد آماج حواشی مختلف قرارگرفته‌اند، چرا سکوت کردند؟ مگر خودشان طرفدار شهرزاد نبودند؟ مگر موجب کارآفرینی نشد؟ مطمئن باشد چالش‌هایی که برای شهرزاد به وجود آمده، برای کسانی که در برابر آن سکوت کردند، پیش خواهد آمد... ما نه بنده جریان سیاسی هستیم و نه جریان خاص دیگر. ما به‌صورت مستقل کارکردیم و فرزند مردمی هستیم که به ما اعتماد کردند.