‏سد معبر‏ (1395)
‏Blockage‏

فقر، فریاد و طمع. سد معبر در این سه واژه خلاصه می‌شود. به‌راستی‌که سعید روستایی بنیان‌گذار ژانر نکبت در سینمای ایران است. درست است که نام محسن قرایی به‌عنوان کارگردان در تیتراژ فیلم درج‌شده، اما سایه نگرش روستایی و «ابد و یک روز»ش در آن سنگینی می‌کند. همان ریتم تند دیالوگ محور، همان فریادها و ناسزاها و همان تعدد حوادث پیش برنده. سد معبر اپیزود بعدی ابد و یک روز درماندگی و دست‌وپنجه نرم کردن با فقر بی‌انتها است. فقری که خود را بازتولید می‌کند و از بین نمی‌رود. «سد معبر» حتی موتیفی (عناصر تکرارشونده در دو یا چند فیلم) از «ابد و یک روز» را دارد، «برادری به نام محسن که از لحاظ مالی تقریباً سربار خانواده است». سد معبر داستان یک مأمور سد معبر شهرداری (حامد بهداد) است که مشکلات کاری و خانوادگی‌اش در یک مقطع پر بحران گره ‌خورده و لحظه‌به‌لحظه حادثه‌ای تازه سد راهش می‌شود. قهرمان داستان که البته به‌جز حامد بهداد بودن، هیچ ویژگی دیگری برای برانگیختن همدلی مخاطب ندارد، در آستانه اخراج از محل کار است. او تصمیم گرفته با ارث پدری همسرش یک کامیون بخرد. همین تصمیم تشدیدکننده تنش‌های او با همسر و باقی اعضای خانواده است. دست‌فروشی که بساطش توسط بهداد جمع شده موی دماغ می‌شود و بهداد به‌اجبار وارد ماجرای دست‌فروش می‌شود. تا اینجا خشونت و طمع و رشوه‌گیری تنها خصوصیات قهرمان داستان است. درحالی‌که منحنی مصیبت روبه نزول و همه‌چیز رو به ‌آرامی می‌رود، نویسنده از عنصر تصادف برای تشدید بیش‌ازپیش آن استفاده می‌کند. تصادفی مرگبار حامد بهداد را به سراشیبی نابودی می‌کشاند. هم‌زمان تنش‌های خانوادگی به اوج خود می‌رسد. حامد بهداد که تاکنون هیچ تصمیم دل‌خوش‌کنکی نگرفت، در بین دوراهی اخلاقی قرار می‌گیرد. شاید این بار یک تصمیم درست بتواند او را تبدیل به یک قهرمان واقعی کند...

فیلم از مدیوم‌شات حامد بهداد درمانده در شهرداری آغاز می‌شود و با مدیوم‌شات حامد بهداد بی‌نهایت درمانده در ماشین به پایان می‌رسد. در طول فیلم 3 الی 4 بار شاهد صحنه‌های سرسام‌آور درگیری فیزیکی هستیم. چیزی که بیشتر در فیلم‌های اکشن دیده می‌شود. دیالوگ‌ها هیچ‌وقت از ریتم نمی‌افتد و از این نظر مخاطب را جذب می‌کند. یکی دو بار هم شاهد تک‌گویی‌های قیصری حامد بهداد هستیم. فریادهایی که البته از آن شخصیت بعید نیست. اما می‌شد دیالوگ‌های خلاقانه‌تری برای آن لحظات در نظر گرفت. سد معبر همچنین جذابیت بصری آن‌چنانی ندارد. همه‌چیز توسط دیالوگ پیش می‌رود. به‌طوری که با حذف تصویر، می‌توان کل داستان را تنها با شنیدن صدای آن دنبال کرد. دوربین یک‌لحظه از قهرمان جدا نمی‌شود و مخاطب را کاملاً باشخصیت اصلی که تا الآن هم به‌اشتباه قهرمان نامیدیم، همراه می‌کند. درصد بالایی از سد معبر با مدیوم‌شات‌های حامد بهداد پرشده است. سعید روستایی خوب بلد است قهرمان‌هایش را به نهایت استیصال برساند. استیصالی که با یک پایان باز رها می‌شود و پاداشی به مخاطب نمی‌دهد. آیا مخاطبی که نزدیک به دو ساعت شاهد درماندگی و تنش‌های سرسام‌آور چند شخصیت نه‌چندان قدرتمند داستانی قرارگرفته، لیاقت دریافت پاداشی جزئی و یک پایان نیمه آرام را ندارد؟ تصمیمی که قهرمان درنهایت بی‌چارگی و ترس در آخر فیلم می‌گیرد می‌تواند پاداش خوبی برای مخاطب باشد؟ می‌تواند قهرمانی دوست‌داشتنی خلق کند؟ هرچند خالقین این فیلم به‌خوبی با عناصر داستانی آشنایی دارند. آن‌ها سعی می‌کنند سیر تحولی برای شخصیت از ابتدا تا انتها ایجاد کرده باشند. آن‌ها از محسن کیایی نیز به‌عنوان راهنمایی برای قهرمان و سوق دادن او به‌سوی تصمیم درست استفاده کرده‌اند. اما هیچ‌یک از این‌ها به‌خوبی درآمده است؟ حوادث به‌گونه‌ای دیوانه‌وار پیش می‌روند که درنهایت بهداد راهی جز گرفتن تصمیم درست ندارد. او احتمالاً خیانت را انتخاب نمی‌کند و اولین تصمیم عاقلانه‌اش در طول فیلم را می‌گیرد. اما آیا نویسنده راه دیگری برایش گذاشته است؟ به نظر می‌آید رگه‌هایی از انسانیت در او بیدار شده باشد یا این تصمیم تنها ناشی از درماندگی بیش‌ازحد است؟ البته اگر صرفاً درماندگی راه‌حل خوبی برای متحول کردن شخصیت باشد، سد معبر به‌خوبی این کار انجام داده است.

باران کوثری در نقش همسر حامد بهداد با چالش جدیدی روبه‌رو نیست. اگر آن اوراکت(over-act) مصنوعی را در پایان فیلم نداشت، می‌شد نمره‌ی بهتری برای بازی‌اش در سد معبر در نظر گرفت. گیتی قاسمی دیگر بازیگر زن مکمل سد معبر است. او بازی قابل قبولی را در حضور کوتاهش به نمایش می‌گذارد و البته نقش بسزایی در جهت‌دهی و حرکت داستان دارد. نادر فلاح به نظر من دوست‌داشتنی‌ترین و پرداخته‌شده‌ترین شخصیت اثر بود. در طول فیلم دو روی کاملاً متفاوت از دست‌فروش مبینیم که هردو خوب نقش زده‌شده است. حس تنفری که مخاطب و حتی خود قهرمان در ابتدا نسبت به او دارند کمکم تبدیل به همدلی می‌شود. دست‌فروش آینه خوبی است تا ما خود قضاوت گرمان را به‌خوبی ببینیم. یاد بگیریم قضاوت‌های لحظه‌ای تا چه اندازه می‌تواند اشتباه باشد. اما کاش این تحول دچار قهرمان داستان هم می‌شد. پی‌رنگ داستان هرچند که در ظاهر پرپیچ‌وخم و جذاب است اما می‌توانست بسیار هوشمندانه‌تر باشد. بگذارید نمونه ایده‌آل یک همچنین پی‌رنگی را برایتان بازگو کنم. قهرمان در ابتدا به دنبال فرار از فقر است و خوشبختی را در مادیات می‌بیند. درحالی‌که تمام تلاشش را می‌کند نمی‌تواند فقر را از سر راه بردارد. اما یک داستان فوق‌العاده با یک پایان کنایی می‌تواند بیننده را اغوا کند. پایانی که نگرش قهرمان را متحول می‌کند. او در طول داستان نه ثروتی که به دنبالش بود، بلکه دستاوردهای باارزش‌تری نصیبش می‌شود. ثروت دیگر راه سعادت قهرمان نیست. فقر سر جای خود باقی می‌ماند اما پایانی تلخ را رقم نمی‌زند. این یعنی یک پاداش بزرگ برای مخاطبین یک همچنین فیلم‌هایی. «ابد و یک روز» و «سد معبر» که فقر بی‌انتها را به تصویر می‌کشد، آیا یک همچنین پاداشی را به مخاطب می‌دهد؟ قضاوت با خود مخاطب. البته نمی‌توان انکار کرد که روستایی این پیرنگ را به‌خوبی می‌شناسد. در هردو اثر ما شاهد تلاش‌هایی برای ایجاد پاداش این‌چنینی هستیم. تصمیمی که در آخر بهداد می‌گیرد بسیار شبیه تصمیمی است که پریناز ایزدیار در «ابد و یک روز» می‌گیرد و مخاطب شاید نفس راحتی بعدازآن بکشد. اما اینکه اثر توانسته باشد به‌خوبی این لحظات حیاتی را خلق کرده و مخاطب را مسرور روانه خانه کند، سخت قابل باور است.