سامانه نمایش درخواستی (سند) یا «VOD / وی‌او‌دی» چیست و چه تعریفی دارد؟

تعریف VOD چیست؟

کمتر از چند سال پیش تنها راه تماشای محتواهای ویدیویی و صوتی، رسانه‌ی ملی بود. صداوسیما در آن سال‌ها پادشاه بلامنازع رسانه‌ای کشور بود و قانون اساسی نیز در اصل 175 قدرت صداوسیما را بیش‌ازپیش می‌کرد. شاید کمتر کسی فکرش را می‌کرد که روزی بتواند فارغ از آنچه که در تلویزیون پخش می‌شود خود محتوای مورد علاقه‌اش را انتخاب و تماشا کند، اما با ورود VODها بازی به‌گونه‌ای دیگر رقم خورد.

Video-On-Demand یا همان VOD بستری است که از طریق آن کاربران می‌توانند در هر لحظه از زمان با اتصال به اینترنت به بانکی عظیم از فیلم، سریال، موسیقی و ... دسترسی داشته باشند. سیستم‌های VOD با استفاده از یک ستاپ باکس یا کامپیوتر امکان ذخیره‌سازی، دانلود و یا پخش ویدیو را فراهم می‌سازند. ارائه‌دهندگان VODها معمولاً محتوای خود را در دو بخش رایگان و  غیر رایگان در اختیار کاربران قرار می‌دهند، در بخش رایگان کاربر به تعداد کمتری از  محتویات دسترسی داره و با پرداخت مبالغ بیشتر بسته به نوع خدمات VOD می‌تواند به محتویات بیشتری دسترسی داشته باشد.

استفاده از VOD یا دانلود غیرقانونی فیلم؟ کدام به‌صرفه‌تر خواهد بود؟

شاید در نگاه اول دانلود غیرقانونی فیلم برای کاربران ایرانی به‌صرفه‌تر به نظر برسد اما با نگاهی موشکافانه می‌توان به مقرون‌به‌صرفه تر بودن تلویزیون‌های تعاملی و VODها نسبت به دانلود غیرقانونی پی‌برد. امروزه هزینه هر گیگ دانلود در ایران به‌طور میانگین چیزی حدود 3 هزار تومان است، یعنی اگر فردی به‌طور غیرقانونی یک فیلم را دانلود کند باید چیزی حدود 3 هزار تومان بپردازد. این درحالی‌ است که این‌‌روزها اکثر VODهای جریان اصلی با شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت قرارداد بسته‌اند تا حجم اینترنت مشترکان‌شان در حین استفاده از VOD رایگان محاسبه شود. علاوه بر این به نظر می‌رسد در آینده‌ی نزدیک با راه‌اندازی اینترنت ملی، مسئله حجم و هزینه‌ی بالای آن برای کاربران VOD تسهیل خواهد شد.

از مزایای دیگر تلویزیون‌های تعاملی (IPTV) و VODها می‌توان به داشتن دوبله اختصاصی، تولید برنامه‌های ویژه و مناسبتی، پخش زنده‌ی جشنواره‌ها و مسابقات ورزشی و ... اشاره کرد که سایت‌های دانلود غیرقانونی فاقد چنین محتوایی هستند. علاوه بر موارد فوق برخی اوقات نداشتن ممیزی مناسب باعث می‌شود که نتوانیم در کنار خانواده به تماشای فیلم‌های موردعلاقه خود بپردازیم. اما در VODها این مشکل تا حدی حل‌شده و صحنه‌های نامطلوب فیلم‌ها متناسب با فرهنگ ایرانی حذف می‌گردد تا خانواده‌ها در کنار یکدیگر بتوانند به تماشای آثار روز بپردازند. در نهایت شاید برای خیلی‌ها حلال و قانونی بودن آن‌چه که مصرف می‌کنند نیز مهم باشد. سایت‌های دانلودی بدون کسب اجازه از مالکان آثار اقدام به نشر محتویات آنان می‌کنند، در حالی‌که هر آن‌چه در VODها انتشار پیدا ‌می‌کند حلال و قانونی است. علاوه بر این شما بدین وسیله از صنعت سینما و تلویزیون ایران نیز حمایت کرده و هنرمندان ایرانی را به تولید آثار بیشتر و بهتر برای خودتان ترغیب می‌کنید.

نمونه‌های موفق VOD در آمریکا

هم‌اکنون در آمریکا کمتر کسی است که از سرویس VOD استفاده نکند. این کشور بیشترین نرخ استفاده از این سامانه را در دنیا دارا است. طبق آمار ارائه‌شده چیزی نزدیک به 80 درصد آمریکایی‌ها به‌نوعی با VODها سروکار دارند. از موفق‌ترین نمونه‌های VOD در غرب می‌توان به «NETFLIX / نتفلیکس» اشاره کرد. این شرکت در سال 1997 در کالیفرنیا تأسیس‌ شد و از سال 1999 خدمات مبتنی بر ثبت‌نام خود برای کاربران را شروع کرده است. این سرویس اکنون بیش از 100 هزار عنوان فیلم سینمایی و سریال را ارائه می‌کند و بیش از 70 میلیون کاربر دارد. جالب است بدانید، هم‌اکنون نتفلیکس پادشاه قلمرو استریم آنلاین (پخش ویدیو در بستر وب) است که بیشترین حجم پهنای باند در ایالات‌متحده و دنیا را به خود اختصاص داده است. بر اساس گزارشات، در نقطه اوج نتفلیکس 37 درصد از کل پهنای باند ایالات‌متحده را به خود اختصاص می‌دهد و برای آنکه این رقم بهتر در ذهن شما بنشیند، باید بدانید که کل پهنای باند مصرفی Torrent در نقطه اوج در ایالات‌متحده بیش از 44 درصد نیست!

این به معنای آن است که نتفلیکس در حال حاضر بزرگ‌تر از همه‌چیز است: بزرگ‌تر از یوتیوب، بزرگ‌تر از Pirate Bay و بسیار بزرگ‌تر از سایر سرویس‌های استریم آنلاین نظیر سرویس Prime آمازون.

یکی از دیگر نمونه‌های موفق می‎توان به «HULU / هولو» اشاره کرد. HULU جدی‌ترین رقیب نتفلیکس است. در آگوست سال ۲۰۱۵ این سرویس‌دهنده آنلاین، ۱۶۰ میلیون دلار برای خرید حق پخش انحصاری مجموعه ساینفلد (Seinfeld) سرمایه‌گذاری کرد. بعد از عقد این قرارداد، رقابت بین هولو و نتفلیکس شدیدتر شد، درحالی‌که هولو حق پخش انحصاری برخی از فیلم‌های قدیمی و موفق دیزنی را در اختیار دارد، نتفلیکس نیز حق پخش بسیاری از فیلم‌های روز و جدید را دارا است و با ساخت سریال‌هایی چون «خانه پوشالی» بازار استریم آنلاین را قبضه کرده است. با این‌وجود مطمئناً هر یک از این دو سرویس‌دهنده، علی‌الخصوص پس از افزودن آثار بیشتری به مجموعه خود، سهمی منصفانه از بازار پرسود استریم آنلاین خواهند داشت.

سرویس‌های استریم روز به روز در ایالات متحده و جهان در حال گسترش هستند و دنیای رسانه‌ای آینده چاره‌ای جز به پیوستن به این جریان فراگیر ندارد.

تعریف تلویزیون اینترنتی یا همان IPTV و OTT چیست؟

در VOD  دو تکنولوژی وجود دارد؛ یکی OTT  و دیگری IPTV  که از اولی قدیمی‌تر است.  Iptv  یا همان تلویزیون تعاملی پروژه‌ای مشترک میان صداوسیما و وزارت ارتباط است بدین نحو که وزارت ارتباطات زیرساخت‌های لازم را تهیه می‌کند و صداوسیما نیز مسول تولید محتوا است؛ طرز کار آی پی تی وی نیز پیچیدگی زیادی ندارد، کاربر به جای دریافت برنامه‌های تلویزیونی از طریق امواج از آنتن روی بام، دیش ماهواره یا کابل فیبر نوری، از طریق یک ارتباط اینترنتی می‌تواند هم‌زمان برنامه‌ها را بارگذاری کرده وتماشا کند.

OTT نسبت به IPTV تکنولوژی جدیدتری است. در OTT  محتوای خودتان را در شبکه عمومی اینترنت می‌گذارید که این شبکه عمومی اینترنت هم متعلق به شخص خاصی نیست. اپراتور خاصی آن‌جا دخیل نیست که به شما سرویس دهد. همه می‌توانند باشند یعنی هر فردی در هر زمانی و در هرجایی هر محتوایی را با هر ابزار و دستگاهی می‌تواند ببیند. دستگاه شما می‌تواند موبایل، لپ‌تاپ، تبلت یا تلویزیون باشد. پس شما برای این‌که محتوا را ببینید نیاز ندارید از تلویزیون خانگی‌تان استفاده کنید. شما در هرزمانی در هرجایی و با هر دستگاهی می‌توانید محتوای درخواستی خود را ببینید.

تاریخچه VOD در ایران

شاید اگر اصل 175 قانون اساسی نبود خیلی زودتر شاهد گسترش VOD در ایران می‌بودیم. به‌موجب قانون اساسی صداوسیما تنها متولی پخش و انتشار محتوای رسانه‌ای در ایران می‌باشد و با توجه به ورود وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات به بحث VOD کشمکش شدیدی میان این سه ارگان به وجود آمد. د‌ر تاریخ 12 دی‌ماه سال 94 طبق د‌ستور دادستان پخش صوت و تصویر فراگیر توسط سایت‌هایی که مجوز از سوی صد‌اوسیما ند‌اشته باشند‌، تخلف محسوب شد‌ اما در اسفند همان سال وزارت ارشاد‌ از طرح خود‌، «سامانه سند» رونمایی کرد‌. وزیر وقت ارشاد در رابطه با حکم دادستانی و مشکل با صداوسیما این‌گونه توضیح داد: «آنچه صداوسیما تولید‌ می‌کند‌‌، تصمیم‌گیری‌هایش د‌ر اختیار خود‌شان است. وزارت ارشاد‌ نیز مسئول تولید‌ محتوا د‌ر حوزه سینما‌، تئاتر و موسیقی است و ما مسئولیت آنچه به این سه حوزه مربوط می‌شود‌ را بر عهده می‌گیریم. البته این سامانه د‌ر اختیار همه است.» او د‌رباره رویکرد‌ وزارت ارتباطات نسبت به مجوز آثاری که قرار است د‌ر این سامانه قرار بگیرد‌، هم مطرح کرد‌ه بود‌: «وزارت ارتباطات ازنظر فنی مجوز می‌د‌هد‌ و بحث محتوایی هم د‌ر اختیار وزارت ارشاد‌ است. چه صداوسیما تولید‌ می‌کند‌‌، تصمیم‌گیری‌هایش د‌ر اختیار خود‌شان است. وزارت ارشاد‌ نیز مسئول تولید‌ محتوا د‌ر حوزه سینما‌، تئاتر و موسیقی است و ما مسئولیت آنچه به این سه حوزه مربوط می‌شود‌ را بر عهده می‌گیریم.» البته این سامانه د‌ر اختیار همه است. او د‌رباره رویکرد‌ وزارت ارتباطات نسبت به مجوز آثاری که قرار است د‌ر این سامانه قرار بگیرد‌، هم مطرح کرد‌ه بود‌: «وزارت ارتباطات ازنظر فنی مجوز می‌د‌هد‌ و بحث محتوایی هم د‌ر اختیار وزارت ارشاد‌ است.»
به هر جهت با همه کش‌وقوس‌ها بالاخره سازمان صداوسیما پس از سال‌ها کشمکش با وزارتخانه‌های ارتباطات وو ارشاد بر سر ارائه مجوزهای تلویزیون اینترنتی، مستقلاً به پنج شرکت مجوز بهره‌برداری از این خدمات را داد و  این شروعی بر راه تلویزیون‌های تعاملی و VODها بود.

VOD از زبان مسئولان و تحلیل‌گران

در سال‌های اخیر همواره با اظهارنظرهای متفاوت از سوی مسئولین در مورد VOD مواجه هستیم. با توجه به آنکه سه نهاد صداوسیما، وزارت ارشاد و وزرات ارتباطات هر سه در امر VOD ورود کرده‌اند همواره با اظهارات ضد و نقیضی از سوی آنان روبرو بوده‌ایم، هرچند در صحبت‌های کلی مسئولان همواره از VOD به عنوان انقلاب آینده دنیای تصویر یاد شده‌است.

• مصطفی ابطحی مدیرعامل موسسه رسانه‌های تصویری درباره این سیستم گفته‌است: «اجرای VOD یکی از پروژه‌های اساسی موسسه رسانه‌های تصویری و سازمان سینمایی است. اگر این سیستم فعال شود در سینما انقلابی ایجاد می‌کند، مشروط به اینکه این سیستم به‌درستی درک و اجرا شود».
• سید جمال ساداتیان از تهیه‌کنندگان سینما پیرامون اتفاق پیش‌آمده پس از اتصال VOD در کشور  گفته است: «VOD در سیستم نمایشی کشور یک نیاز جدی به‌حساب می‌آید و رخداد آن از این منظر یک انقلاب در عرصه اقتصاد سینما به‌حساب می‌آید. تصور اینکه بتوان بازهم نسبت به آثار گذشته در بدنه سینما درآمدزایی کرد و مخاطبان سینما نسبت به هر فیلمی که به آن احساس نیاز کنند؛ دسترسی خواهند داشت تصور دل‌نشینی است. این آرزوی بشر از زمان اختراع سینما است و از این بابت خوشحالم که در این برهه زمانی شاهد این موضوع هستم.»
• علی جنتی وزیر وقت ارشاد: «اکنون مردم مجبور هستند آنچه صداوسیما پخش می‌کند را ببینند اما با استفاده از VOD مردم می‌توانند خودشان انتخاب کنند که چه چیزی می‌خواهند مشاهده کنند و در این صورت از وقتشان درست استفاده خواهند کرد»
  
• علی‌اصغر عمیدیان رئیس رگولاتوری و معاون وزیر ارتباطات: «با رونمائی از پروژه‌ی ملی VOD اقتصاد سینما ارتقاءیافته و سهم صنعت سینما در تولید ناخالص ملی (GDP) کشور به سهم قابل قبولی می‌رسد».
•  حجت‌الله ایوبی رئیس وقت سازمان سینمایی: «اقتصاد سینما با VOD دگرگون خواهد شد و در بستر آنجایی برای دیده شدن سینما شکل می‌گیرد».

در ادامه این پرونده با منظوم همراه باشید تا با VOD‌های فعال ایرانی بیشتر آشنا شوید و در ادامه برای انتخاب VOD مورد نیاز خودتان بتوانید اطلاعات لازم را کسب کنید.