نگاهی به مادرانه‌های ساخته شده در 40 سال اخیر

مقام مادر و ارزش زن در سینمای ایران همیشه ارج داده شده است. در این خبر قصد داریم مروری بر آثار ساخته شده کارگردان‌های مختلف سینما در باب ستایش مادر بپردازیم. نکته جالب توجه این می‌باشد که در میان تمام فیلم‌های ساخته شده فیلم سینمایی "مادر" علی حاتمی و " میم مثل مادر"  رسول ملاقلی‌پور توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص دهند. 

1."مادر" فتحعلی اویسی – 1363

در سال هایی که ذائقه سینمای ایران به سمت دفاع مقدس بود، "فتحعلی اویسی" در نخستین فعالیت حرفه ای خود در پس از انقلاب، فیلم "مادر" را جلوی دوربین برد.فیلمی که داستانش به زمان حمله مغول ها به ایران برمی گردد و داستان مادری را به تصویر می کشد که پسرش توسط مغول ها به اعدام محکوم می شود اما مادر تلاش می کند تا این حکم در مورد فرزندش اجرا نشود اما او هیچگاه نمی تواند فرزند خود را ببیند تا زمانی که پسرش به دست مغول ها کشته می شود.

این فیلم به لحاظ ساختاری، در مقایسه با دیگر ساخته هایی که به مادر می پردازند، حرف چندانی برای گفتن نداشته و بیشترین تلاش ها، بر برانگیختن احساسات مخاطب به کار گرفته می شود.این فیلم از آن جهت مهم تلقی می شود که طلیعه دار ساخت آثار سینمایی مرتبط با مقام مادر در سینمای پس از انقلاب ایران است.

2. "مادر" علی حاتمی – 1368

مرحوم "علی حاتمی" در سال 68، دومین تجربه سینمای پس از انقلاب ایران در پرداخت به مقام مادر را رقم زد.تجربه ای که نتیجه اش، بهترین فیلم سینمایی در مورد مادر تاریخ سینمای ایران شد.فیلمی که "مادر" در آن، مقامی سوبژکتیویته داشته و از این مجال، نه تنها بارقه های احساسی درستی از مادر نشان داده می شود، بلکه نگاه منطقی و آرمان خواهانه وی نیز به تصویر در می آید."مادر" حاتمی، همان اندازه فرامتنی نوشته شده که دیگر شخصیت ها و داستان هایشان.فیلم به مدد شخصیت پردازی های بسیار خوب خود و موقعیت های داستانی قابل توجهی که با توجه به نشانه های شخصیت شناسی کاراکترها در دل داستان گنجانده شده، رفلکس های منطقی و احساسی نابی را از مادر بیرون می کشد و سبب می شود تا این فیلم تا همیشه، یکی از 5 فیلم تاثیرگذار و به یادماندنی سینمای ایران لقب گیرد.

3. "مادرم گیسو" سیامک شائقی – 1374

طبیعی بود با آن تندبادی که مرحوم حاتمی در نشان دادن تصویری از مقام مادر به پا کرده بود، دیگر کمتر کارگردانی تا سال ها به دنبال این سوژه برود.اما 6 سال پس از ساخت "مادر"، سیامک شائقی، تصویر دیگری از مادر را به سینما آورد.شائقی در فیلم "مادرم گیسو"، ماجرای مردی را به تصویر می کشد که همسرش فوت کرده و حال مصمم است تا با فرد دیگری ازدواج کند.فیلم اگرچه نتوانست جریان ساز باشد اما از این حیث مهم ارزیابی می شود که برای نخستین بار، مفهوم دیگری از مادر را در یک فرآیند طبیعی و به روز، به تصویر می کشد و می تواند داستانی منطقی و به دور از غلوهای سینمایی را به مخاطب خود نشان دهد.

4. "مهر مادری" کمال تبریزی – 1376

"مهر مادری"، همچنان یکی از بهترین فیلم های کارنامه تبریزی است.قهرمان فیلم اگرچه نوجوانی است که مددکار اجتماعی کانون اصلاح و تربیت را با مادرش اشتباه می‌گیرد اما جادو و جاذبه مادر، در تمام ری اکشن های نوجوان، غیرقابل انکار است به گونه ای که مادر، علت العلل تمام وقایعی می شود که در فیلم رخ می دهد.این فیلم نیز به مانند فیلم شائقی، به بخشی دیگر از مادرانگی در سینمای ایران می پردازد که تا آن زمان نشان داده نشده بود.فیلمنامه خوب این فیلم در کنار بازی های روان و کارگردانی هوشمندانه تبریزی سبب شد تا فیلم، همچنان بتواند مخاطب را به درستی، تحت تاثیر قرار دهد.

5. "مهمان مامان" داریوش مهرجویی – 1382

تصویری که مهرجویی در "مهمان مامان" به شکلی فانتزی از مادر نشان می دهد، در حکم تلورانسی است که افراط و تفریط های رفتاری دیگر اعضای خانواده را تنظیم می کند.فیلم اگرچه بارقه های کمیک پیدا و پنهان زیادی دارد اما مسلما یکی از قوی ترین پرداخت هایی است که از کاراکتر "مادر" در سینمای ایران به عمل می آورد.ظاهرسازی های عامدانه ای که قربانی تدبیر ضرب الاجلی مادر نمی شود و هر واکنش او، در موقعیت های مختلف داستانی این فیلم، کارکردگرایانه تلقی شده و فصل تازه ای از مادرانگی را به تصویر می کشد و علت موفقیت فیلم نیز تعدد موقعیت هایی است که در پناه آن، مادر می تواند اتفاقات ریز و درشت داستان را فی نفسه حل و فصل نموده و به همین ترتیب، داستانک ها، با تفاوت های بسیار، یک به یک در پیشگاه مخاطب رژه بروند.

6. "گیلانه" رخشان بنی اعتماد و محسن عبدالوهاب – 1383

"گیلانه" صبر جمیل مادری است که در دو برهه زمانی متفاوت، گذشتن از خود روحی و جسمی را به مفهوم حقیقی به اثبات می رساند.فیلمنامه کار با هوشمندی مثال زدنی، موقعیت هایی را جلوی پای کاراکتر مادر می گذارد که این از خود گذشتن ها، نمود عینی تر و حقیقی تری پیدا کند.جایی که جبر روزگار، به ظاهر تمام درها را به روی شفای جانباز شیمیایی بسته، ننه گیلانه، چنان پرامید و زنده دل است که مخاطب خود را بهت زده می کند.بازی استثنایی "فاطمه معتمدآریا" در شکل گیری این مادرانه احساس برانگیز، غیر قابل کتمان است.

7. "میم مثل مادر" مرحوم رسول ملاقلی پور – 1385

نابغه سینمای دفاع مقدس وقتی تصمیم می گیرد فیلمی درباره ارزش های مادر بسازد، با هوشمندی مثال زدنی، این مهم را با داستانی مرتبط با ژانر مورد علاقه اش گره می زند.مادری که همسرش، وی را به علت وضع حمل یک نوزاد شیمیایی، طرد کرده و حال این مادر می بایست به تنهایی، مشکلات زندگی خود و کودک معلولش را به دوش بکشد.فیلمی که در دو برهه زمانی خاص، سیل عظیمی از مادرانگی هایی را به تصویر می کشد که تمامشان در این سینما تازگی دارند و همین تازگی، دلیل مبهوت شدن مخاطب و استقبال بسیار زیاد از این فیلم است.مرد عاصی سینمای ایران، این بار طغیان را در مقام مادر و از خود گذشتگی های این موجود فرازمینی به تصویر کشیده بود و سکانس های ملتهب و تکان دهنده ای را خلق کرد که مطمئنا تا همیشه، مخاطب خود را میخکوب خواهند کرد."میم مثل مادر" طوفان سهمگینی که "مادر" در دهه 60 ایجاد کرده بود را در دهه 80، به وجود آورد و جانی دوباره به فیلم هایی از این دست داد.

8. "خون بازی" رخشان بنی اعتماد – 1386

"خون بازی"، پیش از آنکه فیلم دختر معتاد باشد، فیلم دوندگی های مادر اوست.دختر معتاد در این فیلم بهانه ای است برای کمون و بروز قهرمانانه مادر.بنی اعتماد که در فیلم هایش، توجه ویژه ای به مقام مادر دارد، در این فیلم به نوعی تجلی تمام مصائب مادرانه که از "نرگس" تا "گیلانه" به تصویر کشیده بود را یک جا جمع می کند و آن را در شمایل مادری که برای نجات فرزندش، حاضر است هر کاری بکند، به تصویر می کشد.امروزی بودن نقش، مهمترین وجه فیلمنامه ای است که "بیتا فرهی" با هنرنمایی خوبش، این کاراکتر را برای مخاطب، آشنا و دوست داشتنی کرد.

9. "به همین سادگی" رضا میرکریمی – 1386

داستان یک روز از زندگی طاهره مادر دو فرزند کوچک و همسر مهندس ساختمان است. طاهره به خاطره مشغله‌های کاری همسر احساس تنهایی می‌کند. از طرفی دیگر او که از خانواده ایی عشایری است دلش سخت هوای روستایشان را کرده است. او می‌خواهد برای مدتی خانواده‌اش را ترک کند و با برادرش به ولایتشان برود. تصمیمی بین قرار گرفتن بین روزمره گی های یک زن خانه دار و بازگشت به خاطرات زندگی کودکی روستایشان تنها چالشی است که در فیلم آرام "به همین سادگی" دیده می شود. تک روز زندگی طاهره در "به همین سادگی" نزدیک به روزهای همیشگی مادران ایرانی است.

10. "گهواره ای برای مادر" پناه بر خدا رضایی – 1391

فیلم، داستان خاصی دارد که جریانات محیط بر آن، چندان نمی تواند ما به ازای بیرونی داشته باشد اما صحنه های احساسی خوبی دارد که می تواند ضمن برانگیختن حس خوشایندی مخاطب، در تاریخ سینمای مادر ایران ثبت شود.برخی دلدادگی های مادر به دختر خود و همچنین برخی تصاویر احساسی در این فیلم، تاثیرگذاری خوبی روی مخاطب دارد.

1+10. "شیار 143"  نرگس آبیار – 1392

یک فیلم قابل توجه و تکان دهنده در مورد مادری که تنها فرزندش را به جبهه می فرستد و سه دهه چشم به راه بازگشتش می ماند و در این میان، نه به خدا کفر می گوید و نه برای یک لحظه، از تصمیمی که فرزندش برای رفتن به جبهه گرفته و او با آن تصمیم موافقت کرده،  پشیمان می شود؛ این دو خصلت در الفت، از او قهرمانی می سازد که مادرانگی را به اوج می رساند.یک انتظار تلطیف یافته که مفهوم حقیقی "صبر جمیل" را به تصویر می کشاند.مطمئنا فیلم در زمان اکران خود، واکنش های متفاوتی را برخواهد انگیخت و مردم را با مادرانه ای جدید در سینمای ایران مواجه خواهد نمود.