مینی‌سریال چرنوبیل را دیده‌اید؟

مینی‌سریال چرنوبیل را دیده‌اید؟ شاهکار پرسروصدای HBO که در حال حاضر رکورد محبوب‌ترین سریال را بر اساس نمره IMDB دارد و دوباره حواس‌ها را متوجه فاجعه اتمی چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ کرده است. این سریال چیزی برای اسپویل ندارد و تمام آن‌چه مخاطب را در خود غرق می‌کند، قدرت حقیقت است که یک بار دیگر به نمایش درآمده؛ حقیقتی که با سیاست‌های حکومت شوروی قرار بود مسکوت بماند.

چطور می‌شود که قدرت‌ بزرگی مثل حکومت شوروی و نیروهای امنیتی‌اش، از نیروی شگفت‌انگیز حقیقت شکست می‌خورند و سوال مهم‌تر این‌که برای مردم هزینه واقعی این مقاومت در برابر افشای حقیقت چقدر بوده است؟ تمام این اطلاعات از کجا به دست می‌آید که حالا ما در این سوی دنیا به تماشای آن نشسته‌ایم؟

در همان صحنه‌های ابتدایی سریال، شاهد خودکشی پروفسور لگاسف، دانشمند هسته‌ای و یکی از مسئولان پروژه پاکسازی چرنوبیل هستیم. او ابتدا اسنادی صوتی از اطلاعات خود را تهیه کرده و با هماهنگی قبلی در جایی پنهان می‌کند. سپس درست در دومین سالگرد فاجعه، در همان لحظه‌ای که دو سال پیش راکتور شماره چهار چرنوبیل منفجر شد، خود را به دار می‌آویزد.

اما این اسناد از سوی کسی که در راس حکومت و پروژه پاکسازی فعالیت داشته، برای نمایش آنچه بر سر مردم آمده کافی نیست. سریال چرنوبیل بخش زیادی از نمایش رعب‌آور حقیقت عریان زندگی مردم در جریان این فاجعه را مدیون کسانی مثل سوتلانا الکسیویچ است.

فاجعه اتمی چرنوبیل فاجعه بار ترین اتفاق غیر نظامی تاریخ نامگذاری شده است. 

در سال 1986 زمانی که نیروگاه اتمی چرنوبیل مشغول آزمایش های  گوناگون بودند، خطای انسانی منجر به انفجار و آتش سوزی در رآکتور شماره 4 این نیروگاه شد که به واسطه آن ، رادیواکتیو در ابعاد بسیار وسیعی در اوکراین و اروپا منتشر شد و فجایع انسانی بسیاری بر جای گذاشت. در رآکتور شماره 4 بیش از 190 تن مواد رادیواکتیو موجود بود و پس از انفجاری که در این نیروگاه صورت گرفت، این مواد در وسعتی بیش از 200 هزار کیلومتر مربع پخش شدند که شامل اوکراین و روسیه و بخش هایی از اروپا می شد. گفته می شود که آمار قربانیان فاجعه اتمی چرنوبیل چیزی بین 10 هزار تا 100 نفر بوده است اما این آمار و ارقام به دلیل پنهانکاری های اوکراین و اتحاد جماهیر شوروی، چندان دقیق و قابل استناد نیست.

بسیاری از سازمانهای بین المللی که در سالهای اخیر مخالفت خود را با توسعه نیروگاه های اتمی اعلام کرده اند، گفته اند که شمار کامل قربانیان فاجعه اتمی چرنوبیل که این انفجار تاثیر مستقیمی بر روی جسمشان قرار داده، رقمی در حدود 600 میلیون نفر بوده است. در آن سالها اتحاد جماهیر شوروی تصمیم گرفت برای حل مشکلات بوجود آمده نزدیک به یک میلیون نفر را برای پاکسازی منطقه راهی چرنوبیل نماید. سربازانی که به آنها اطلاعی از وضعیت منطقه و خطرات تماس با رادیواکتیو داده نشد. شایان ذکر است که براساس اطلاعات منتشر شده، طی 25 سال گذشته از هر 10 نفری که در منطقه چرنوبیل حضور داشته و وظیفه پاکسازی برعهده داشته، 9 نفر به بیماری های کشنده مانند سرطان مبتلا شده اند و بیش از 100 هزار نفر نیز درگذشته اند. 

پس از ارائه اطلاعات فوق، حالا نوبت به بررسی سریال « چرنوبیل » رسیده است. مینی سریال جدید شبکه HBO که در اوج انتقادات از فصل پایانی سریال « بازی تاج و تخت » از این شبکه پخش شده و طرفداران بسیاری را هم به سوی خود جلب کرده است. خالق این سریال " کریگ مازین " است که سابقه اش در عرصه سینما به ساخت فیلمهای کمدی مانند مجموعه فیلمهای « خماری » است. ذکر این نکته هم ضروری است که مازین دو فیلم بسیار ضعیف «Superhero Movie » و «  The Specials » را هم در کارنامه اش ثبت کرده است اما همه اینها هیچ دلیل محکمی برای اینکه سریال « چرنوبیل » قرار است ادامه مسیر ضعیف او در فیلمسازی باشد نیست.

« چرنوبیل » از همان دقایق اولیه با اظهارات مبهمی آغاز می شود که نشان از وقوع یک فاجعه دارد و افرادی که در مواجه با این فاجعه مقصر قلمداد شده اند. این مقدمه کوتاه با یک غافلگیری به پایان می رسد و تماشاگر به گذشته باز می گردد. زمانی که نیروگاه اتمی چرنوبیل دچار مشکلاتی شده و دانشمندانی در داخل نیروگاه در حال تلاش برای مهار بحران هستند اما دانشمند ارشد و مسئول ابداً اعتقادی به انفجار نیروگاه ندارد و سرسختانه سر موضع خویش پافشاری می کند. سریال در همان دقایق اولیه این نکته را به تماشاگر انتقال می دهد که مشکلات نیروگاه چرنوبیل نه به دلایل طبیعی بلکه براساس اشتباهات انسانی و محاسباتی رخ داده که منجر به گسترش وسعت فاجعه گردیده است.

ویژگی حائز اهمیت درباره سریال « چرنوبیل » توجه به نور و رنگ ها در سریال است که با دقت فراوان انجام شده و جزئیات بسیاری در آن رعایت شده است. مانند اغلب فیلمها و سریالهایی که داستان آن به نوعی به اتحاد جماهیر شوروی و فضای خفقان آور آن دوران مربوط می شود، در اینجا نیز خالقین سریال از رنگ های روشن در سریال استفاده نکرده اند و حتی زمانی که داستان در روز سپری می شود ما شاهد حسی تلخ و مرده در سریال هستیم که به تبعیت از فضایی که بحران چرنوبیل در آن شکل گرفت بوجود آمده است. توجه سازندگان سریال به جزئیات نورپردازی و رنگ محیط سریال باعث می شود تا مخاطب به راحتی با فضای قصه ارتباط برقرار نماید.

علاوه بر جزئیاتی که در بالا بیان شد، می بایست سازندگان سریال را به دلیل دیگری هم تحسین کرد و آن توجه به جزئیات طراحی صحنه و موقعیت های سریال است که با وسواسی باور نکردنی تهیه و ساخته شده است. در سریال « چرنوبیل » یکی از دقیق ترین طراحی های صحنه و لباس را شاهد هستیم و منطقه چرنوبیل نیز با جزئیات کامل در سریال به مخاطب عرضه می شود. به این ویژگی های مهم و ارزشمند باید فیلمنامه سریال را هم اضافه کرد که حاوی دقیق ترین جزئیات درباره وسعت حادثه چرنوبیل است.

در این سریال نیز به خوبی به نقش دولتمردان در دامن زدن به فاجعه اتمی چرنوبیل نیز پرداخته شده است. دولتمردانی که بصورت تیپیکال ، شبیه افرادی فاسد هستند که از حداقل اطلاعات ممکن درباره فاجعه برخوردار هستند اما به جهت پافشاری بر آرمان ها بر سر کار هستند و حاضر هستند هر عامل انسانی را از میان بردارند تا خبر شکست پروژه چرنوبیل به گوش خارجی ها و مخصوصاً آمریکایی ها نرسد. اوکراینی هایی که در سالهای وقوع فاجعه در این کشور حضور داشته اند، در روزهای اخیر در شبکه های اجتماعی گفته که تصویر ارائه شده از این سریال واقعی تر از هر سریال یا فیلم دیگری است که تابحال رویت کرده اند. شاید ادعای آنها بتواند بر این نکته اهتمام بورزد که سازندگان به خوبی از فضای سیاسی و اجتماعی آن دوران اوکران مطلع بوده اند و در این خصوص تحقیقات کاملی داشته اند.

بعد از ناامید شدن طرفداران « بازی تاج و تخت » از HBO بابت ساخت فصل آخر این سریال، پخش سریال « چرنوبیل » می تواند تسکینی برای مخاطبین این شبکه باشد. مینی سریال جذابی که از همان قسمت اول صریح و کوبنده آغاز می شود و فاجعه چرنوبیل را در هر قسمت ابعاد گسترده تری می بخشد. « چرنوبیل » یکی از دقیق ترین سریالهای تلویزیونی ساخته شده از بابت طراحی صحنه و لباس و البته فیلمنامه است که ارزش سریال را دو چندان می کند. احتمالا همه افراد درباره حادثه نیروگاه اتمی چرنوبیل شنیده اند و درباره آن خوانده اند اما این سریال دقیق ترین اطلاعات ممکن را در اختیار تماشاگر می گذارد و داستان قربانیان بی گناهی که بر اثر این خطای انسانی درگذشته اند را بازگو می کند. تماشای سریال « چرنوبیل » فارغ از جذابیت های بصری و تکنیکی، یک کتاب تاریخ کامل و پر جزئیات درباره بدترین فاجعه غیر نظامی تاریخ است.