قسمت دوم/ با کارگردانان بازیگر‌ساز سینما و تلویزیون ایران آشنا شوید

منظوم؛ مرجع سینما و تلویزیون ایران:

این قضیه را از دریچه بازیگران مهم می‌توان مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. بیشتر بازیگران «مشهور» و «چهره» سینمای ایران، کشف چند نفر از همین کارگردان‌های بازیگرساز هستند؛‌ یعنی در کارنامه هنری آنها نقطه عطفی وجود دارد که پس از آن تبدیل به ستاره شده و نامشان بر سر زبان‌ها افتاده است. حال اینکه بعد از آن توانسته اند خودشان را ستاره نگه دارند یا نه، بحث دیگری است. این نقطه عطف برای برخی در همان نقش‌آفرینی‌های اول و برای برخی در میانه کار اتفاق افتاده است، ولی در هر صورت نمی‌توان منکر نقش پررنگ کارگردان در این قضیه شد. در این گزارش با آوردن نام کارگردان‌های بازیگرساز و برخی از بازیگرانی که ثمره تلاش آنها هستند به این سوالات پاسخ داده‌ایم که «هر ستاره‌ای توسط کدام کارگردان متولد شده» و هر کارگردانی کدام بازیگران را به بلوغ ستاره شدن رسانده است؟ 

مهران مدیری

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

رضا عطاران، سعید آقاخانی، سیامک انصاری، مهراب قاسمخانی، امیرمهدی ژوله، خشایار الوند، جواد رضویان، رضا شفیعی جم، سروش صحت، حمید لولایی، محمدرضا هدایتی، جواد عزتی، هادی کاظمی، شقایق دهقان، الیکا عبدالرزاقی، مرحوم عارف لرستانی، نادر سلیمانی، سروش جمشیدی و ...

درست است که خود مهران مدیری و برخی از رفقای ساعت خوشی‌اش اولین بار توسط داریوش کاردان معرفی شدند، اما کیست که نداند تعداد زیادی از کمدین های محبوب و درجه یک سینما و تلویزیون ایران در دو دهه اخیر یا کشف مهران مدیری هستند و یا با کارهای او دیده شده اند و به اوج محبوبیت رسیده اند. مرور همه آن بازیگران واقعا از حوصله این متن خارج است، اما سعی میکنیم بصورت گذرا به آنها اشاره کنیم.

اگر بازیگرانی را که مدیری معرفشان بوده است به دو گروه قدیمی و جدید تقسیم کنیم، از دسته اول که بیشتر طیف ساعت‌خوشی‌ها و مجموعه ببخشید شما؟ را شامل می‌شوند رضا عطاران از همه موفق‌تر بوده است؛ در بازیگری و کارگردانی، توامان. عطاران سال‌هاست که از زیر سایه نام و اعتبار مدیری بیرون آمده و مستقل شده است. او این روزها برای خودش یک سوپراستار و تضمین کننده واقعی گیشه است؛ طنز خاص خودش را دارد، سریالهایش هنوز هم جزو بهترین سریالهای تلویزیون هستند، فیلم ساخته، بازی کرده، سیمرغ گرفته و فیلمهایش همیشه پرفروش بوده است؛ سعید آقاخانی هم چندسالی می‌شود که پس از سریال‌سازی و فیلمسازی با نقش های متفاوت سیمرغ جشنواره را هم دشت کرده است. رضا شفیعی‌جم هم گاهی چشمه‌هایی نشان می‌دهد از هنرش در بازیگری. حمید لولایی هم گلیم خودش را از آب بیرون کشید.

از بازیگران آثار سال‌های پایانی دهه ۷۰ مدیری، شاخص‌ترین‌شان سروش صحت است که چندسالی است برای خودش غیر از بازیگری، نویسندگی و کارگردانی هم می‌کند و سریال‌های درخشانی هم ساخته و به خوبی سبکش را از مدیری، آقاخانی و عطاران جدا کرده است. صحت این روزها انسان بسیار معتبری است در عالم هنر و لیسانسه‌هایش به سری سوم رسیده است. محمدرضا هدایتی هم وضع بدی ندارد؛ بازیگر است و گوینده و خواننده.

نسل دیگری که مدیری به سینما و تلویزیون معرفی کرد خاستگاه‌شان بیشتر به مجموعه‌هایی بازمی‌گشت که او در دهه ۸۰ ساخته بود؛ پاورچین، مرد هزارچهره و قهوه تلخ. بازیگران نسل دوم بیشتر همان بازیگر ماندند و سودای فیلمسازی را در سر نپروراندند. از بین‌شان الان سیامک انصاری به یک وزنه در بازیگری تبدیل شده است و همه جا درخشان است. مهراب قاسمخانی هم که اولین بار به دعوت مدیری به پاورچین آمده بود، به همراه برادرش جزو سلاطین فیلمنامه نویسی کمدی است. امیرمهدی ژوله و خشایار الوند هم که دست پرورده‌ی مشترک قاسمخانی‌ها و مهران مدیری هستند، این روزها بسیاری از آثار کمدی حاصل کار این فیلمنامه‌نویس‌های مطرح است. البته امیر ژوله وارد دنیای بازیگری هم شده و به خوبی در مدیوم کمدی جا افتاده است.

بازیگران متاخر نسل دوم اما اوضاعشان این روزها بهتر است؛ گل‌درشت‌ترین شان هم الیکا عبدالرزاقی، جواد عزتی و هادی کاظمی. عبدالرزاقی که تا پیش از قهوه تلخ تقریبا ناشناخته بود حداقل این روزها گمنام نیست. هادی کاظمی هم که دو تیپ فوق درخشان در «شب های برره» و «قهوه تلخ» ایفا کرده بود، با «شاهگوش» میرباقری خود را تثبیت کرد و کم کم در نقش های متفاوت تر هم دیده می شود. در این میان، جواد عزتی از همه موفق‌تر بوده است. او این روزها یکی از ستارگان بزرگ سینماست و جالب اینجاست که همه جور نقشی را بی نظیر ایفا می کند.

از بین افرادی هم که مدیری این اواخر معرفی کرده می توان به سروش جمشیدی که محبوب ترین تیپ سال های اخیر تلویزیون را خلق کرد و همچنین نویسندگان جدیدی چون امیر وفایی، امیر برادران و الهه زارع نژاد اشاره کرد که قطعا در سال‌های آینده خیلی بیشتر ازآنها خواهیم شنید.

اصغر فرهادی

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

پیمان معادی، مانی حقیقی، ساره بیات، صابر ابر، فرید سجادی حسینی، بابک کریمی

البته که تعدادی از بازیگران مذکور قبل از فرهادی در حوزه سینما و تلویزیون فعال بودند، اما این بازیگران با فیلم های اصغر فرهادی به عنوان یک بازیگر فوق العاده خود را تثبیت کردند. حتی شهاب حسینی هم با اینکه قبل از «درباره الی» بسیار معروف بود، پس از کار با فرهادی چند لول در بازیگری ارتقا پیدا کرد و به یک هنرپیشه بین المللی تبدیل شد.

حسینی پیش از همکاری با فرهادی موقعیت خود را در سینمای ایران و تلویزیون به عنوان یک بازیگر توانمند به خوبی تثبیت کرده بود. منتها تا پیش از همکاری با فرهادی در فیلم «درباره الی...» بیشتر به عنوان بازیگر مکمل در فیلم ها حاضر می شد و یا اگر نقش اصلی فیلمی را عهده دار بود، آن فیلم اثر چندان شاخصی به حساب نمی آمد و اکثر نقش های اصلی اش در این دوره بسیار نزدیک به هم بود.

اما بعد از اولین همکاری اش با فرهادی که در «درباره الی» رقم خورد، فرهادی وجهی دیگر از بازی او را کشف کرد. او سپس در فیلم «جدایی نادر از سیمین» در نقش حجت، کارگر ساده پایین شهری، تصویر ماندگار از عصیانگری و خشم را به تصویر می کشد و در «فروشنده» به جایزه کن دست یافت.

پیمان معادی تا قبل از «درباره الی»، فیلمنامه نویس بود. با دفتر حسین فرح بخش همکاری می کرد و فیلم نامه های تجاری مثل «آواز قو»، «عطش»، «شام عروسی» و فیلمنامه «کافه ستاره» را نوشته بود. اولین بار با «درباره الی» به عنوان بازیگر معرفی شد و از همان نقطه شروع، ره صدساله را یک شبه طی کرد. بازی معادی در این فیلم آن قدر به چشم آمد که تحسین همه را برانگیخت. «جدایی نادر از سیمین»، اوج بازی معادی بود. فرهادی از معادی، یک سوپراستار ساخت؛ سوپراستاری که شهرت جهانی پیدا کرد. مسیر پیمان معادی بعد از این دو فیلم تغییر کرد. از فیلمنامه های تجاری قبلی فاصله گرفت و فیلم قابل توجه «برف روی کاج ها» را به عنوان اولین فیلمش ساخت، فیلم های ایرانی و خارجی مهمی بازی کرد و نهایتا با «ابد و یک روز» وجهی دیگر از بازیگری اش را نشان داد.

شرایط مانی حقیقی تا حدی مشابه «پیمان معادی» بود. او تا پیش از بازی در «درباره الی»، به عنوان کارگردان و نویسنده بین اهالی سینما شناخته شده بود، اما بعد از همکاری با فرهادی در فیلمهای مختلفی هم بازی کرد.

ساره بیات تا قبل از «جدایی نادر از سیمین»، بازیگر مطرحی نبود. اسمش جایی شنیده نمی شد. نهایتا در یکی دو قسمت از سریال «یک مشت پر عقاب»، تصویری از او دیده بودیم و چند تله فیلم و یک فیلم «مقلد شیطان». نقش ساره بیات در قالب زنی رنج کشیده و از طبقه فرودست جامعه در «جدایی نادر از سیمین» آنقدر منحصر به فرد بود که حتی بازی لیلا حاتمی را به سایه برد. با این نقش، خیلی سریع به نقطه اوج رسید و جدای از دیپلم افتخار جشنواره فجر، مشترک با لیلا حاتمی و سارینا فرهادی، خرس نقره ای برلین را برد و جایزه بهترین بازیگر زن نقش مکمل را از حلقه منتقدان فیلم لندن گرفت.

فرید سجادی حسینی، بازیگر و کارگردان باسابقه سینما و تلویزیون است که سال ها بازی کرده و کارگردانی چند فیلم و سریال مثل خط آتش و مهرآباد در کارنامه اش ثبت شده است. او تازه ترین بازیگری است که در فیلم اصغر فرهادی سینما دوستان را به تحسین واداشته. فرید سجادی حسینی، سال ها در سینمای ایران فعالیت داشته؛ بازیگری کرده، کارگردان بوده و تجربه دستیاری دارد اما «فروشنده» نامش را سر زبان ها انداخت.

سروش صحت

چهره های شاخصی که معرفی کرده و یا آنها را به شکوفایی کامل رسانده:

بهنام تشکر، محمد نادری، پژمان جمشیدی، رویا میرعلمی، امیر کاظمی، کاظم سیاحی، هوتن شکیبا، هومن برق نورد، ویدا جوان و ...

صحت راه استادش مهران مدیری را ادامه داد و به جای استفاده از بازیگران آماده، سعی کرد خودش به بازیگران قابل تئاتر، اعتماد کند. البته این کار صحت تفاوتی که با مدیری داشت این بود که او نقش‌های اصلی سریال‌هایش را به بازیگران برجسته‌ی تئاتر که امتحان خود را پس داده بودند، اما بین مردم ناشناخته بودند سپرد درحالی که مدیری بازیگرانش را با تست گرفتن و بدون پیش زمینه خاصی معرفی میکرد. سروش صحت در سریال «ساختمان پزشکان» که یکی از بهترین سریال های کمدی تلویزیون بود، نقش اصلی‌اش را به بهنام تشکر داد و بازی‌های بسیار متفاوتی هم از هومن برق نورد، شقایق دهقان و بیژن بنفشه خواه گرفت. در کنار این ‌ها نیز بازی درجه یکی از هوشنگ حریرچیان به عنوان یکی از اساتید هنر اصفهان گرفت. در کار بعدی استعداد پژمان جمشیدی را جوری کشف کرد که هنوز هم همه اهالی هنر و ورزش در تعجبند که چرا جمشیدی به جای بازیگری سراغ فوتبال رفته است. «شمعدونی» یکی از جذاب ترین کارهای تلویزیون بود که صحت در آن محمد نادری را به عنوان نقش اصلی و رویا میرعلمی، ویدا جوان و امیر کاظمی را به عنوان بازیگران مکمل به شکوفایی رساند. آخرین سریال و به گفته خیلی‌ها بهترین سریالش هم «لیسانسه‌ها» بود که قرار است فصل یومش چند وقت دیگر کلید بخورد که در آن با معرفی هوتن شکیبا و استفاده درست از بازیگران پیشکسوت و فراموش شده هنر خود را در کارگردانی و بازی گرفتن از بازیگران نشان داد و ثابت کرد که جانشین خلف مهران مدیری در تلویزیون است.

دیگران

این گزارش از آن دست مطالبی است که هم باید در حین نوشتنش خیلی خست به خرج دهیم و هم باید پایانش را با عجله جمع و جور کنیم. خست از آن رو که در این مجال اندک نمی‌توانیم روی بسیاری از فیلم‌ها، نقش‌ها و بازیگرها توقف کنیم و از آنها بیشتر سخن بگوییم. از طرف دیگر، باید از کنار نام خیلی از بازیگرها با شتاب بگذریم. تا یادمان نرفته این را هم بگوییم که تعداد زیادی از بازیگران و هنرمندان شاخص سینمای ایران حاصل کشف و پرورش اساتیدی هستند که با اینکه خودشان فیلم نساخته اند، اما بازیگرساز قابلی بوده اند. افرادی چون حمید سمندریان، پرویز فنی زاده، امین تارخ، آتیلا پسیانی و ...

علاوه بر این بسیاری از کارگردانان مطرح کشورمان استعدادهای قدری را معرفی و یا شکوفا کرده اند که اگر بخواهیم تک تک به همه‌شان بپردازیم باید این پرونده را چند قسمت دیگر هم ادامه دهیم. برای نمونه محمد رضا گلزار و جمشید هاشم پور توسط ایرج قادری معرفی و شکوفا شدند؛ بهرام رادان، مریم کاویانی و مهناز افشار توسط  نادر مقدس؛ ابوالفضل پورعرب و نیکی کریمی توسط بهروز افخمی؛ احمد مهرانفر، شهاب حسینی، عاطفه نوری، لیندا کیانی، عباس غزالی توسط سیروس مقدم؛ طناز طباطبایی، مهدی سلطانی، پریناز ایزدیار، نسیم ادبی توسط حسن فتحی؛ هادی حجازی فر و زیبا کرمعلی توسط محمدحسین مهدویان و بسیاری از بازیگران و کارگردانان که باید نامشان در این لیست می‌بود و بدلیل جلوگیری از طولانی شدن مطلب از ذکر کردن آنها صرفنظر می‌کنیم.

آخرین اخبار، رویدادها و حواشی روز سینما، تلویزیون، بازیگران و هنرمندان ایران را در صفحه‌ی اخبار منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران می‌‌توانید دنبال کنید.