فقدان واقعیت در جهانِ بی‌گفت‌وگو

آخرین ساخته مسعود کیمیایی حتی بیشتر از چندین اثر متأخر او فاقد پیوستگی و انسجام است و به‌نظر می‌رسد کیمیایی موفق شده‌است در این واپسین فیلمش به‌نهایت زیاده‌گویی، الکن‌بودن، ناتوانی در انتقال و البته مضحک‌کردن نگرش خود به‌مسائل اجتماعی و واقعیات جامعه ایرانی برسد. کیمیایی با «قاتل اهلی» به‌شکل حادتر و غریب‌تری از دیگر آثار یک‌دهه اخیرش از زمینه و زمانه خود منتزع شده‌است و بیشتر در قالب نقش بیگانه‌ای از همه‌جا بی‌خبر فرورفته است.

امیر جدیدی در فیلم قاتل اهلی

اما چگونه است که فیلمساز و فیلمش به این حد از گنگی رسیده‌اند؟ معضل پریشانی ذهن یا جلو نرفتن با زمانه که به‌نظر می‌رسد در خیلی از هنرمندان هم نسل کیمیایی وجود دارد به کنار، اما آنچه در آثار اخیر این فیلمساز پیش‌تر محبوب دیده می‌شود نوعی بازی سطحی با مسائل اجتماعی و به‌ظاهر سیاسی برای یادآوری خود است. گویی جامعه و سیاست به شکلی شعاری رسانه ادبیات و علایق تزئینی کیمیایی شده‌اند؛ او به شکلی آزاردهنده و ناهنجار مسائل و شعارهای کلان و کلی را بلندگوی صدای خود کرده‌است. تلاش کیمیایی گویی به‌شکلی خودتخریب‌گر در جهت باز‌آفرینی آنچه پیش‌تر بارها آفریده است در قالبی هر روز شلخته‌تر است.

پرویز پرستویی  در فیلم قاتل اهلی

«قاتل اهلی» حاصل جهانی است که در آن هرکس حرف خودش را می‌زند. هیچ‌کس توان شنیدن ندارد؛ همه دارند حرف می‌زنند بی‌آن‌که متوجه سخن دیگری شوند و اساسا دغدغه ایجاد دیالوگ داشته باشند. نمی‌توان اسم آنچه در قالب زبان بین آدم‌های فیلم برقرار می‌شود را دیالوگ گذاشت. جهان فیلم کیمیایی به‌طور کلی فاقد گفت‌وگو و جدال دراماتیک است. در مجموعه‌ای از صحنه‌هایی که از اصل اولیه­ درک‌شدن (یعنی زمان‌مند و مکان‌مند بودن و تعریف و توالی و شناخت آن‌ها) تهی هستند ما با آدم‌هایی روبه‌رو می‌شویم که از جایگاهی نامعلوم به‌طریقی گنگ و سربسته حرف خود را می‌زنند و انتظار درک‌شدن یا پاسخ شنیدن هم ‌گویی ندارند. هرکس دیگری را وادار می‌کند که حرف‌های بی‌ربطش را بشنود و این‌گونه مجموعه‌ای از صداها، فریادها و سخنرانی‌های مغشوش شکل می‌گیرند که تنها فیلم را به‌اثری پرسروصدا بدل می‌کند. آدم‌های فیلم فارغ از موضوع و مسئله هر سکانس (چرا که موضوع و مسئله کلی فیلم اساسا میان خرده‌موضوعات و خرده مسائل گم است) تنها با کلمات آشنای سینمای کیمیایی و ادبیات مورد علاقه‌اش جمله‌سازی می‌کنند. این بازی با کلمات و جدل متداوم و بی‌ترمز جمله‌ها، مبدا و منشا مشکلات دیگر فیلم‌های کیمیایی خاصه و بیشتر از همه «قاتل اهلی» است. دیالوگ در فیلمی که اساس آن مبتنی بر زبان و موقعیت‌های گفت‌وگویی است، اصلی‌ترین ابزار پیش‌برد فیلم است، اما کیمیایی با حجم زیادی از گفت و شنود به کمتر دیالوگی می‌رسد که این خاصیت گفت‌وگوی سینمایی و دراماتیک را داشته باشد، همین هدایت فیلم را از هرگونه اصل و ساختار تهی می‌کند و همین بی‌ساختار بودن و نبود‌منطق قابل درک در روند اثر، موجب سردرگمی می‌شود و هر سرانجامی را غیر‌قابل درک می‌کند.

پگاه آهنگرانی در فیلم سینمایی قاتل اهلی

این‌جا آن‌چه که بیماری آدم‌هایی است که کیمیایی در فیلم خود سرگردان ول کرده است خود فیلمساز را هم دچار می‌کند، او هم مانند شخصیت‌ها حرف خود را می‌زند بی‌آن‌که دغدغه قانع‌کردن، سرگرم‌کردن یا درک شدن داشته باشد. فیلمساز در عین این‌که برای رفتن به جایی نامعلوم درست عین آدم‌های فیلم عجله دارد، اما مدام پرحرفی می‌کند و چیزی شبیه به شخصیت‌های ابزورد را خلق می‌کند که مدام می‌خواهند کارهای مهم کنند و به جایی بروند اما در نهایت یا در رختخوابند، یا در اتومبیل یا در رستوران و انگار در عین تعجیل و داشتن کارهایی بزرگ در یک ایستگاه ابدی و نامتحرک گیر‌کرده‌اند. می‌توان مطمئن بود که مؤلف در نهایت با چنین جهان مغشوشی در هزارتوی ذهن خود غوطه می‌خورد و هرچه بیشتر می‌گوید و می‌نویسد و می‌سازد کمتر گفته‌ای از او ساخته و در ذهن مخاطب ثبت می‌شود. حاصل این وضعیت تنهایی و جاماندگی است. نه تنهایی معناداری برآمده از حق‌گویی آن‌طور که خود فیلمساز می‌پسندد و آرزو دارد، بلکه یک تنهایی غم‌انگیز که دلیلش بی‌ارتباطی با جهان بیرون و ناتوانی از ایجاد گفت‌وگو است. این‌جا بدون این‌که واقعیت مصلح و هوشیار‌کننده جهان فیلمساز باشد، به کنار گذاشته شده تا ذهن زیر آوار خود فرو ‌رود.

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.