فراتر از انتظار، و البته: انضباط!

با میزانسن‌های جذاب و فیلمبرداری حساب شده، و استفاده درست و به اندازه از جلوه‌های ویژه بصری، و البته حضور درجه یک سیامک انصاری، "ساعت 5 عصر" مهران مدیری، فراتر از انتظارم بود. قصه یک شهروند (انصاری) که سر صبح؛ لحظه‌ای نور خورشید، اثاثیه با دقت و سلیقه چیده شده‌ی خانه، گلدان گل دم پنجره و موسیقی در خلوت‌اش را تجربه می‌کند؛ و تمام روز تاوان‌ این لحظه خوش‌ای را می‌دهد. فیلمساز، به یک کابوس روزانه در سطح شهر شکل می‌دهد، و تماشاگر را در مرز میان زندگی روزمره و حوادث گاه فراواقعی، لرزان نگاه می‌دارد. این کمدی سیاه، (اگر بشود اسم‌اش را کمدی گذاشت)، انرژی می‌گیرد و فرصت تنفس چندانی به تماشاگرش نمی‌دهد، به همین خاطر بعید می‌دانم اشتیاق تماشاگر برای تماشای آن به اندازه روزهای اول، پابرجا بماند. نکته اصلی اما این جاست که طرح داستانی محبوب مدیری: «برخورد فرد متمدن، با دنیایی که بلاهت‌‌اش، بیش و پیش از هر چیز، حریم شخصی‌ فردی را که فقط می‌خواهد خوب زندگی کند، در هم می‌شکند» در سطح فراتری از سریال‌های تلویزیونی‌اش مطرح می‌شود. به خصوص به خاطر فرم‌ای که در ابتدا از آن یاد کردم. در سال‌های اخیر، کمتر چنین اشتیاق‌ای برای شکل دادن به میزانسن‌های بیان‌گر و شلوغ را در میان فیلمسازان ایرانی، به یاد دارم.

سیامک انصاری و امیر جعفری در فیلم ساعت 5 عصر

با وسواس‌ای که از کارگردان خیل وسیع‌ای از آثار تلویزیون‌ای، که اغلب با دوربین‌های با ضبط همزمان کار کرده، بعید می‌نمود. (مثال‌ها پرشمارند، از جمله در جزییات، توجه کنید به صحنه مترو، و جهت نگاه چهره‌های حاضر در قاب، یا حرکت کاغذها در آسمان، در سکانس تظاهرات و آشوب.) و همچنین فیلمبرداری بسیار حساب شده محمود کلاری، با حال و هوای یک‌دست‌ای که به سکانس‌های خارجی و اغلب شلوغ فیلم داده. بهترین کار سال‌های اخیرش، در کنار "گذشته" اصغر فرهادی، که البته اتمسفر کاملا متفاوت‌ای داشت.

سیامک انصاری در فیلم ساعت 5 عصر

اگر در انتظار سکانس‌های خند‌ه‌دار متمادی، از آن نوع که در کارهای دیگر مدیری با آن مواجه بوده‌اید، هستید؛ "ساعت 5 عصر" انتخاب مناسب‌ای نیست. اما اگر می‌خواهید حاصل کار کمدین‌ای را ببینید، که همیشه خواسته جدی گرفته شود و به شکل عمیق‌تری با جامعه و تماشاگرش ارتباط برقرار کند، این فیلم نمونه مناسب‌ای است. طرح فیلمنامه، ساختاری پرسه‌وار و اپیزودیک دارد، و قابل انتظار است اگر در چنین مسیری، کیفیت سکانس‌های مختلف، در یک سطح نباشد. اما بخش مربوط به پیکان جوانان با رانندگی امیر جعفری، زیادی ضعیف است. می‌شد حذف‌اش کرد، که در این صورت با فیلم موثرتر و جمع و جورتری طرف بودیم، طرح داستانی فیلمنامه، هم کم‌رنگ و کم جان است و ایده نهایی فیلم، اغنا کننده نیست. همه این‌ها باعث می‌شود "ساعت 5 عصر"، محصول کامل‌ای نباشد. با این وجود اجرای فیلمساز و بازی کنترل شده انصاری، تماشاگر را پای فیلم می‌نشاند. بازی سیامک انصاری در سکانس بازجویی که اصلا، از بهترین نمونه‌های اجرای کمدی، در تاریخ سینمای ایران است.

سیامک انصاری و مهران مدیری در پشت صحنه فیلم ساعت 5 عصر

از همه این‌ها که بگذریم، این فیلم‌ای است با مرکزیت شخصیت اصلی تر و تمیزی از طبقه مرفه با اخلاقیات و وجدان شخصی قابل احترام، و کت و ساعت خوب، که می‌خواهد زندگی مناسب‌ای در چارچوب اخلاق و قانون داشته باشد، و بدون مخالف‌خوانی و ادعای مبارزه، مسئولیت اجتماعی‌اش را هنگام مواجهه با انسان‌ها (و نه توده‌ها)یی از اجتماع خودش، یک پیرزن و دو مجروح اغتشاش، به دوش بکشد. در چارچوب تنگ سینمای اجتماعی ما، با نگاه چپ تکراری حالا دیگر دمده‌اش، و تصور اغلب مبتذل‌اش از مفاهیمی مثل "زندگی"، "مبارزه"، "تعهد داشتن"، "طبقه محروم"، "متروپلیس فاسد" و...، نماینده‌ای برای این نوع نگاه نداشته‌ایم، و حالا این فیلم غنیمت است. صاحب یک نگاه شهری و مدرن، با شخصیت اصلی که هیچ چیز نداشته باشد، حداقل‌اش این که خانه‌اش را با دقت و سلیقه و سطح بالا چیده است. "تعهد"ی اگر دارد، اول به خودش است. او یک میز خوشگل در خانه‌اش گذاشته است.

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.