سنت یا مدرنیته!

دال های مهم متن در فیلم هامون

مهمترین دال در فیلم همان عنوان فیلم به نام « هامون » است.هامون به معنای برهوت، بیابان ، جای لم یزرع، جایی وسیع، جایی که انسان در آن گم می شود و هراس آور است.با توجه به داستان فیلم متوجه می شویم که کلیه تعاریف بالا از هامون در مورد فیلم صدق می کند و ما در تمام مدت فیلم هم شاهد این حالات در شخصیت هامون و هم در فضای زندگی او هستیم.هامون جزو رمزگان های هرمنوتیک فیلم است چون اولین پرسشی است که در مقابل ما قرار می گیرد.ما در طول مدت فیلم شاهد رمزگشایی از نام هامون هستیم.

فیلم دارای ساختار پیچیده زمانی است.در طول فیلم شاهد فلاش بک های متعدد و در برخی موارد نیز شاهد فلاش بک در فلاش بک می باشیم.

جاده نیز یکی دیگر از دال های مهم فیلم است.ما به کرات در طول فیلم از طریق جاده در حال جابجایی های زمانی و مکانی تأثیر گذار هامون می باشیم.جاده به نوعی راهرو ارتباطی تغییرات هامون در طول فیلم است.او از طریق جاده به مکان های مختلف و دوره های مختلف همراه با شرایط و حالات متعدد پا می گذارد.جاده نشانگر سفر قهرمان و کشف و شهود او در طول زندگی اش است.

فلینی می تواند دال دیگری در فیلم هامون باشد.رویاهای فیلم فلینی وار است.این امر نشانگر بینامتنیت در فیلم هامون است.

زیرزمین و سرداب نیز دیگر دال های فیلم می باشند.به نوعی نشانگر حالات بد روحی هامون را دارند.یا ایفاگر نقشی منفی در فیلم می باشند.سرداب برای هامون کابوس وار است و خبر از اتفاقات شومی را می دهد.او در زیزمین به دنبال تفنگ قدیمی برای کشتن مهشید می گردد.

شهر نیز دال است.تهران و کاشان در فیلم به نوعی نشانگر تضادی در خود می باشند.سنت و مدرنیته.گذشته و کودکی هامون.آرامش کودکی او در زندگی.اما تهران زمان حال پر کشمکش هامون را نشان می دهد.زمانی که بسیار پرفراز و نشیب است.پر است از شادی و غم و هیچ ثباتی در آن مشاهده نمی شود.

در هامون خون نقش مهمی را ایفا می کند.قربانی کردن گوسفندان در عاشورا.گرفتن خون از خود و قربانی کردن خود برای فروش محصول در دنیای مدرن.و باز هم خون تقابل سنت و مدرنیته را نشان می دهد.فیلمی که در سرتاسر آن این تقابل و کشمکش به چشم می خورد و نشانگر وضعیت امروزه جامعه ایران است.کشوری که به ناگاه از سنت های خود به مدرنیزم پرتاب شده است و این شکاف عظیم افراد بسیاری را قربانی خود می کند.جامعه ای که دارای طبقه متوسط بالایی ست.روشنفکرانی که به ناگاه دچار گسستی عظیم از سنت ها به سمت جامعه مدرن گشته اند. و این امر کلیت جامعه را دچار استیصال و از خود بیگانگی نموده است.این امر باعث خود درگیری و دگر درگیری شدید در فیلم و جامعه ما گردیده است.

دریا دالی دیگر است.شاید مهرجویی ابتدا و انتهای همه چیز را آب می داند.عامل نجات بخش ما را آب می داند.فیلم با دریا آغاز و با دریا نیز خاتمه پیدا می کند.محلی که دور از هیاهو های شهر و جامعه می شود خود بود و خود.وقتی که هامون در ابتدا از دریا به سمت خشکی می آید همه به دور او حلقه می زنند و او دچار عذاب های روحی شدید می شود. در پایان نیز او برای فرار از همه ی سختی ها و دردها به دریا می گریزد اما باز هم از خشکی به سراغ او می آیند و او را به خشکی باز می گردانند.او در جبر دردناکی گرفتار آمده است.تا به دانجا که حتی مرگ را به زندگی ترجیح می دهد.اما حتی برای مرگ خود نیز دارای اراده و اختیار ناست.دریا نقطه ی مقابل هامون و صحرای خشک و بی آب و علف است.تلاش و جنگ هامون برای رسیدن به آب.هامون یعنی مرگ و دریا یعنی زندگی.

بر این اساس ماهی ها هم که در فیلم به دالی مهم تبدیل شده اند این گفته را تصدیق می کنند.هامون هم شبیه به ماهی هایی است که از آب دور شده اند و جان خود را از دست میدهند.ماهی هایی که بر زمین می افتند و در حال دست و پا زدن هستند.آن ها در حال از دست دادن زندگی خود هستند.وضعیتی که هامون در اغاز با آن روبروست.هامون در حال دست و پا زدن برای رسیدن به دریای نجات خود است.اما ماهی مرده نشانگر مرگ هامون است.وقتی که پس از تقلاهای بسیار امید به زندگی از بین رفته است و هامون عملا نابود شده است.

کتاب دال مهم دیگر در فیلم هامون است.کتابهای فلسفی.شرق و غرب.سنت و مدرنیته.موضوع اصلی فیلم که هامون را در خود گرفتار کرده است.هامون و تمامی روشنفکران جامعه ما.که با خواندن نظرات و عقاید زیبا اما کاملا متفاوت دچار سردرگمی شدید شده اند.وقتی که خود دارای هیچ فلسفه و نظر عقلانی متناسب با شرایط و زمانه خود نیستند و خوراکشان دست پخت فلاسفه بزرگ دیگر کشورها و دیگر جوامعی است که شرایط حال حاضر روشنفکران جامعه ما ندارند.اینگونه با افزایش اطلاعات متضاد و متناقض فرد به سوی پرتگاه استیصال و درماندگی سقوط می کند و ما به آن گفته ایمان می آوریم که آنان که کمتر می دانند کمتر هم درد می کشند و آدم هایی چون هامون که دچار بمباران علم و اطلاعات شده اند در برهوتی وسیع و بی حد و مرز سرگشته و آواره گشته اند.

علی در فیلم نیز نشانه ای است بسیار مهم.او نقش یک مرشد و حتی در سطحی بالاتر نماینده خدا در فیلم است.کسی که دچار تغییر و تحول نمی شود.زمان می گذرد.افراد تغییر می کنند اما علی برخلاف همه ی موجودات فیلم و زندگی بدون تغییر جسمی و روحی باقی می ماند.و این صفتی است که تنها به خدا تعلق دارد و بس.شاید علی که خدای هامون است در ابتدا که روح او پاک است در کنارش است.اما بعدها که دچار سردرگمی و گناه های زندگی می شود علی هم از او دور و نهایتا از او دور می شود.هامون آنقدر در برهوت خود گم شده است که کاملا علی را از دست می دهد.و حتی زمانی که علی را پیدا می کند و قصد نزدیک شدن به او را دارد این امر به وقوع نمی پیوندد.و این نشانگر تنها شدن علی نیز است.دوری از خدا و رها شدن به حال خود.

برگ های جریمه یی که هامون در داشبورد ماشین خود دارد.راه های فرار از قانون را نشان می دهد.راه های فرار از قانون توسط فردی که خود قانون شکنی بزرگ بوده است و بارها جریمه شده است.او با جریمه شدن های بسیار زیادی که حاصل تخلف های مکرر اوست اینک در خلاف با تجربه و متبهر شده است.او قانون را به وسیله ی قانون دور می زند و این قدرت ناپسند ی که در جامعه ما رواج بسیار دارد را نشان می دهد.

در این فیلم نظام های معنا دهی مختلفی وجود دارد.نظام هایی که در اثر تکرار به فیلم معنا می دهند.

فلاش بک ها که مدام ما را به زمان ها و مکان های مختلف می برند یکی از نظام های معنا دهی فیلم هستند.

رویاها یکی دیگر از نظام های معنادهی فیلم می باشند.

روابط بینامتنی بسیار در فیلم استفاده می شوند.ارجاع به کتاب ها و شخصیت های مختلف.(کتاب ابراهیم در آتش قربانی شدن برای عشق.کرامر علیه کرامر ،طلاق زن و شوهر، تنها پسر آندو،خراب شدن دوچرخه پسر و تعمیر آن.علی و هامون ، شمس و مولانا. )

فیلم دارای رمزگان های متعدد متنی است.رمزگان ها نشانه هایی هستند که بر تداعی های پذیرفته شده در جامعه استوارند.

دادگاه خانواده و قوانین جاری کشور در مورد حق طلاق و ...

روابط اداری موجود در فیلم.

سکانس شاه عبدالعظیم و آغاز دوستی و آشنایی هامون و مهشید.

فیلم دارای درونمایه های ایدئولوژیک متعددی نیز است.از جمله مراسم روز عاشورا.قمه زنی در آن روز.کشتن و قربانی گوسفندان برای پختن نذری روز عاشورا.مراسم عزاداری در روز عاشورا

آموزش خواندن نماز توسط مادر به هامون در زمان کودکی او.

فیلم دارای تقابل های متعددی از جمله عوامل زیر نیز است :

زن ومرد.در تمام مدت فیلم شاهد تقابل هامون و مهشید به عنوان نمایندگان زن و مرد جامعه ایرانی می باشیم.کشمکش های قانونی و اجتماعی بین این دو و ... سنت و مدرنیته که به تفصیل در بالا ذکر شده است.فلسفه و عرفان.رویا و واقعیت.جمع و فرد.شرق و غرب.شب و روز.عقل و جنون.عشق و نفرت.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.

[منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]