طرح و حل معما در فیلم های کریستوفر نولان: بت‌من آغاز می‌كند

یكی از مهمترین ویژگی‌های كریستوفر نولان در تمامی هفت فیلم بلندی كه تاكنون ساخته، طرح معماست. طرح و گشایش معما در خلال پیرنگ داستانی و عبور از مسیر حل این معماها با شیوه‌هایی هوشمندانه بدون آن كه پاسخی نهایی برای تماشاگر به جا بگذارد یا برای او حكمی قطعی صادر كند، همواره از دغدغه‌های جدی كریستوفر نولان و برادر فیلمنامه‌‌نویسش جاناتان (كه در نگارش متن برخی فیلم‌های او همكاری داشته) بوده است.

نولان پیچ‌های اصلی داستان خود را به گونه‌ای طرح می‌كند كه با كنار هم نهادن قطعات آن می‌توان به نتیجه‌ای ظریف، از پیش فكر شده و هنرمندانه رسید. نولان شطرنج‌بازی ماهر است كه با فیلمش ضمن آن كه تماشاگر عادی را با جلوه‌های خیره كننده سرگرمی از جنس هالیوود سرگرم و راضی نگه می‌دارد، در لایه دوم تماشاگر هوشمند و جدی‌تر فیلم را به هزارتویی پیچیده و غامض اما دارای راه‌حل منطقی دعوت می‌كند. نحوه طرح معما و چگونگی ابراز و ارائه آن است كه وجهی متمایز و متفاوت به آثار این فیلم‌ساز انگلیسی تبار می‌بخشد. نولان این مهارت و تسلط بر مدیوم سینما و اصول فیلمنامه‌نویسی را دارد كه در هر فیلم شیوه روایتی متفاوت، از كلیشه‌های تثبیت شده و ابدی روایت گرفته تا نوگرایی‌های فرمی را دست‌مایه كار قرار دهد. اماهمواره در بطن فرم‌های گوناگون، به دنبال راهكارها و امكاناتی می‌گردد تا تماشاگر را به ضیافت حل یك چیستان در قالب داستانی سرگرم‌ كننده دعوت كند. این گونه است كه نولان را به عنوان فیلم‌سازی می‌شناسند كه فیلم‌هایی هالیوودی و با تمامی مولفه‌های تعریف شده و جا افتاده آن به ویژه داستان‌گویی و سرگرم كنندگی می‌سازد، اما در عمق همواره گوشه‌ای از جنبه‌های تاریك و سیاه روح بشری را به عنوان گوهر اصلی قصه گرفته و با تبدیل آن به شبكه‌ای متقاطع و منطقی از چرخه علت و معلولی، معمایی طرح می‌كند كه هویت بشری و اصالت خلقت او را به چالش می‌كشد. هر فیلم نولان را هنگام نخستین با تماشا به دادگاهی در مقابل وجدان شخصی یافته‌ام. از این منظر تفاوتی میان پروژه‌های پرهزینه و فیلم‌های تجربی و مستقل این فیلم‌ساز دیده نمی‌شود.

"بت‌من آغاز می‌كند" یك پروژه كلاسیك و دنباله‌ای بر داستانی بارها گفته شده بود كه به نظر نمی‌رسید جای كار فراوانی به نولان برای ارضای بلندپروازی‌ها وتجربه‌‌گرایی‌های او بدهد. اما نولان این بار هم از پا ننشست و كوشید پیش‌فرض‌ها و قراردادهای ذهنی تماشاگر در مقابله با شخصیت‌های شناخته شده قصه بتن‌من را تغییر دهد.شخصیت‌ها به گونه‌ای تصویر شدند كه پیش از این كسی تصور آنها را در قالب پرسوناژهای اصلی حماسه بتن‌من نمی‌كرد. "بت‌من آغاز می‌كند" هر چند در ردیف فیلم‌های خالقش نیست و طرح معما در آن كمرنگ‌تر از همیشه به چشم می‌خورد، اما همچنان ویژگی‌هایی از جهان سینمایی جا افتاده نولان را در خود دارد. "بت‌من آغاز می‌كند" هر چند ادامه منطقی كارنامه سینمایی نولان به نظر نمی‌رسد، اما در هر حال دور از مولفه‌های سینمایی او نیست.