آینه تمام نمای بشریت

شاید باورتون نشه , اما از 3 هفته پیش که فیلم درباره الی رو به اتفاق یکی از دوستانم دیدم , دائم با  خودم کلنجار رفتم تا بلکه بتونم نقدی خوب و مفصل درباره فیلم بنویسم . این که میگم با خودم کلنجار رفتم به این معنی نیست که راجع به فیلم چیزی نمیشه گفت , اتفاقا برعکس , از پرحرفیه که کلافه شدم و نمی تونم مطالبم رو جمع و جور کنم و روی کاغذ بیارم , به هر حال , بعد از چند هفته اسارت ذهنی امیدوارم از نقدی که ( هر چند کوتاه ) بر فیلم نوشتم خوشتون بیاد.

مریلا زارعی و پیمان معادی در فیلم درباره الی

در سینمای ایران کمتر شاهد فیلمهایی بودیم که هم در حین تماشای فیلم بتوان غرق شخصیتها و دیالوگهای فیلم شد , و هم بعد از تماشای فیلم تا مدتها ذهن و روح انسان اسیر فیلم بشود , تا حدی که تا چند روز اصلا نتوان هیچ فیلم دیگری را تماشا کرد . اگر بخواهیم فیلمهای این چند سال اخیر سینمای ایران را مرور کنیم به هیچ فیلمی با این ویژگی بر نمی خوریم به جز فیلم درباره الی . چهارمین ساخته اصغر فرهادی بعد از فیلمهای رقص در غبار , شهر زیبا و چهارشنبه سوری , فیلمی است که دقیقا همان مواردی را داراست که ذکر کردم , یعنی هم در حین تماشای فیلم نمی گذارد حتی برای چند ثانیه پلک بزنیم و هم بعد از تماشای فیلم ذهن و روح انسان را تسخیر می کند .

ترانه علیدوستی و شهاب حسینی در فیلم درباره الی

فیلم درباره الی که می شود آن را یک شاهکار ایرانی نامید , مانند کار قبلی فرهادی ( چهارشنبه سوری ) فیلمی است درباره دروغ , پنهان کاری و خیانت . فرهادی این موضوعات را در این دو فیلم ( چهارشنبه سوری و درباره الی ) با زبانی قوی و ساختاری محکم , در قالب تصویر به زیبایی هر چه تمام بیان کرده است . اگر در فیلم چهارشنبه سوری مرد ( حمید فرخ نژاد ) به همسرش ( هدیه تهرانی ) دروغ می گوید , اینجا سپیده ( گلشیته فراهانی ) است که با دروغهایش باعث به وجود آمدن آن فضای تلخ بین خانواده ها می شود . اگر در چهارشنبه سوری مرد است که با پنهان کاری از همسرش , خواهان ادامه رابطه با زن همسایه ( پانته آ بهرام ) است , در اینجا باز هم سپیده است که با پنهان کاری درباره الی , حقایق را به همسفران خود نگفته و باعث اتفاقات بعدی می شود . اگر در چهارشنبه سوری مرد به همسرش خیانت می کند و با زن همسایه ارتباط دارد , اینجا الی است که می خواهد به نامزدش خیانت کند و اصلا برای آشنایی با احمد است که به شمال رفته است .

اصغر فرهادی و صابر ابر در پشت صحنه فیلم درباره الی

فرهادی این دو موضوع را چقدر زیبا و قوی در دو داستان متفاوت به تصویر کشیده است . هیچکاک در جایی گفته بود : بهتر است کارگردان اول مخاطب را سرگرم کند , بعد حرفی را که می خواهد بزند , بازگو کند . به نظرم فرهادی در فیلم درباره الی دقیقا همین کار را می کند . یعنی در اوایل فیلم مخاطب را با شخصیتهای فیلم یکی می کند و زمانی که مخاطب ما به ازای خودش را روی پرده دید حرفهایش را از زبان شخصیتهای فیلم بیان می کند. فیلم درباره الی فیلمی است که مخاطب را کاملا درگیر شخصیتهای خودش می کند . فرهادی به قدری فیلم را طبیعی و رئال ساخته که اصلا شخصیتهای روی پرده با مخاطب یکی می شوند ( البته بازی بازیگران فیلم و فیلمبرداری هم بی تاثیر نیست ) . این طبیعی بودن را به این دلیل ذکر کردم که خودم دقیقا همین حس را موقع تماشای فیلم داشتم , به عنوان مثال حس خوش بودن و خندیدن به همراه چند خانواده دراوایل فیلم و یا حس تلخی که بعد از اتفاق بر چند خانواده حکمفرما می شود , دقیقا همان حسی است که مخاطبی که دارد فیلم را تماشا می کند داراست .

ترانه علیدوستی در فیلم درباره الی

یکی از اصلی ترین موضوعاتی که فرهادی در فیلم مطرح می کند مسئله قضاوت و داوری زود هنگام است ( اصلا نام فیلم بخاطر همین مسئله درباره الی است , چون قرار است درباره الی قضاوت بشود ) . بر فرض مثال بارها در زندگیمان پیش آمده که راجع به چیزی یا کسی قضاوت می کنیم , اما چند دقیقه بعد , چند ساعت بعد و یا حتی چند روز بعد متوجه می شویم که قضاوتمان غلط از آب در می آید . قضاوت در فیلم درباره الی هم دقیقا به همین شکل است , یعنی مخاطب هم مانند شخصیتهای فیلم الی را تا اواسط فیلم و گم شدنش دختری خوب و محجوب می پندارد , حتی احمد ( شهاب حسینی ) راضی می شود که بعد از برگشتن به تهران به خواستگاری اش برود , اما بعد از آن اتفاق است که ماهیت اصلی الی رو می شود و قضاوت ها برعکس می شود .  یعنی الی آنقدرها هم که مخاطب و شخصیتها فکر می کردند دختری محجوب نبوده , او بدون اطلاع خانواده اش به شمال آمده و حتی درباره نامزدش هم به دروغ عنوان کرده که در حال جدایی هستند . دروغ گویی و پنهان کاری هم یکی دیگر از موضوعاتی است که فیلم مطرح می کند . برای مثال سپیده با دروغ ویلا را از زن اجاره دهنده می گیرد ,یا الی همانطور که در بالا ذکر کردم با پنهان کاری از خانواده اش به شمال آمده است , یا باز هم سپیده با این که می داند الی در حال جدایی از نامزدش نیست , اما از احمد و بقیه پنهان می کند . جالب اینجاست که هر چه فیلم جلوتر می رود این دروغ گویی دامن بقیه شخصیتهای فیلم را هم می گیرد بطوریکه آن را به بچه ها هم یاد می دهند , مراجعه کنید به آن سکانسی که احمد بعد از گم شدن الی چطور به بچه ها یاد می دهد که چگونه به نامزد الی دروغ بگویند که هیچ چیز نمی دانند .

شهاب حسینی و پیمان معادی در فیلم درباره الی

 گم شدن الی در فیلم کارکردی موثر و قوی دارد , اصلا همین نکته که اسم کامل الی هیچوقت در طول  فیلم معلوم نمی شود چیست , یا این که شخصیت الی , شخصیتی کم حرف و سر به زیر دارد موید این نکته است که الی قرار نیست شخصیت اول و قهرمان فیلم باشد , الی قرار است با گم شدنش , ناخواسته این چند خانواده را بیشتر با هم آشنا کند . دقت کنید رفتار چند خانواده را قبل و بعد از گم شدن الی , قبل از اتفاق خانواده هایی هستند خوب و خوش , اما بعد از اتفاق است که همه چیز رنگ عوض می کند و انگار که تازه با هم آشنا شده باشند , شناختی جدید نسبت به هم پیدا می کنند . برای مثال مریلا زارعی و شوهرش بعد از اتفاق است که مشکلات گذشته را تازه می کنند و به اختلافی ریشه دار می رسند , یا شوهر سپیده بعد از اتفاق است که صدای اعتراضش به احمد بلند می شود که چرا همیشه در همه کارها سپیده پیش قدم می شود . و یا اصلا نامزد الی , بعد از اتفاق است که می فهمد الی دوستش نداشته و حتی می خواسته به او خیانت کند . خیانت در فیلم فقط مختص الی نیست و کمی از شخصیت سپیده را هم در بر می گیرد ( سپیده با این که شوهر دارد اما بیشتر با احمد ارتباط برقرار می کند , و همین قضیه است که باعث می شود شوهر سپیده بعد از گم شدن الی به احمد اعتراض کند ) .

مریلا زارعی و رعنا آزادی‌ور در فیلم درباره الی

 دلم می خواهد بیشتر فیلم را باز کنم اما به خودم قول دادم که کوتاه باشد و مفید , بنابراین می خواهم به چند سکانس نمادینی که به نظرم جزو بهترین سکانسهای فیلم هستند اشاره کنم . یکی از آن سکانس هایی که ذکر کردم , سکانس پانتومیم بازی کردن آنها است که به قدری زیبا و خوب طراحی و اجرا شده که نمی شود به راحتی فراموشش کرد . سکانسی که به نوعی خبر از آینده فیلم و شخصیتهای فیلم به مخاطب می دهد . برای مثال شوهر مریلا زارعی با پانتومیم این جمله را می خواهد بگوید : ( دم بچه های دانشکده حقوق گرم ) , که به نوعی خبر از آینده و قضاوتهایی که می خواهند درباره الی بکنند می دهد ( فراموش نکنیم که چندتایشان سابقا از بچه های دانشکده حقوق بودند ) , یا خواهر احمد با پانتومیم می گوید که در خواب دیده دندانش افتاده , که تعبیرش به الی و غرق شدنش می انجامد , یا باقی شخصیتها , هر یک به نوعی با پانتومیم یا از خود سخن می گویند یا از آینده فیلم خبر می دهند . یکی دیگر از آن سکانس هایی که فرهادی با مهارت هر چه تمام در فیلم گذاشته سکانس پایانی فیلم است , سکانسی که به نظرم یکی از بهترین پایان بندیهای تاریخ سینماست , آنجا که شخصیتهای فیلم می کوشند ماشینی را که به نوعی می توان آن را در حکم دروغ ها و ندانم کاری هایی دانست که گاه و بیگاه طبقه متوسط جامعه به آن دچار می شود را از گل در بیاورند . کوشش شخصیتهای فیلم , دقیقا همان کاری است که طبقه متوسط جامعه باید انجام دهد , یعنی از گل در آوردن خود . فیلم درباره الی فیلمی است که به راحتی نمی شود آن را فراموش کرد , به نظرم ماه ها و سالها می طلبد , یا شاید هم اصلا نشود فراموش کرد , زیرا فیلم آینه روزگار ماست , نه فقط روزگار ما ایرانیان , بلکه می شود فیلم را به کل دنیا تعمیم داد . به هر کجا که مردمانش سعی دارند با دروغ و پنهان کاری زندگی را جلو ببرند و مانند ماشین انتهای فیلم در گل بمانند , اما می رسد آن روزی که دیگر نمی شود دروغ گفت و چیزی را پنهان کرد .

شهاب حسینی در فیلم درباره الی

همه چیز درباره الی زیبا و اعلی است , از بازی های فیلم اگر بخواهم بگویم , نمی شود هیچ کس را برتر از دیگری دانست , همه عالی بودند . اما در این میان نباید سهم گلشیفته فراهانی ( که در هیچ فیلمی اینقدر خوب و مسلط ندیده بودمش ) , مریلا زارعی ( که چهره خرد و شکسته اش را بعد از اتفاق چقدر خوب به مخاطب انتقال می دهد ) و البته شهاب حسینی را نادیده گرفت .  از فیلمبرداری فیلم اگر بخواهم بگویم , فقط دلم می خواهد به سکانس به دریا افتادن کودک اشاره کنم که فیلمبردار فیلم ( حسین جعفریان ) , چقدر روان و زیبا با دوربین روی دست خود , اضطراب و تشویش را به مخاطب منتقل می کند .  از موسیقی فیلم اگر بخواهم بگویم , باید از اصغر فرهادی یک تشکر ویژه بخاطر همین موسیقی فیلم کرد که چقدر زیبا و دلنشین و البته تلخ , صدای دریا را در طول فیلم جایگزین موسیقی متن فیلم کرده است . ( البته ناگفته نماند آن ویولون انتهایی فیلم هم در تلخیه بی پایان فیلم بی تاثیر نیست ) .

در کل فیلم درباره الی , فیلمی است که سینمای ایران باید به آن افتخار کند و آن را در قفسه گنجینه شاهکارهای سینمای ایران بگذارد .

ترانه علیدوستی در فیلم درباره الی

 پی نوشت : چند ساعت بعد از دیدن فیلم داشتم با خودم فکر می کردم بعد از اینکه همه چیز تموم شد و خانواده ها راه میفتن که برگردن تهران , چقدر رفتارشون نسبت به هم عوض شده , چقدر نسبت به هم شناخت تازه و تلخی پیدا کردن , اصلا شاید دیگه مثل اوایل فیلم با هم نرن مسافرت و با هم خوش نباشن.    به قول احمد که جایی از فیلم خطاب به الی میگه : یه پایان تلخ بهتر از یه تلخیه بی پایانه . فیلم درباره الی هم یه پایان تلخ واسه شخصیتهای فیلم داره و هم یه تلخیه بی پایان برای ما که با شخصیتهای فیلم یکی شدیم .

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.