شکستن بایکوت بزرگ‌ترین تراژدی ایران

این روزها فیلمی بر خلاف جریان فیلم‌های زرد سینمای ابزورد و روشنفکری ایران، در حال اکران است. فیلمی که برای اولین بار بایکوت و سکوت بزرگ‌ترین تراژدی قرن معاصر را شکسته است و نسل‌کشی میلیون‌ها ایرانی را روایت می‌کند. 
واقعه‌ای که در پی جنگ جهانی اول اتفاق افتاد و ایران به رغم اعلام بی‌طرفی، بیشترین آسیب را حتی از کشورهای شرکت‌کننده در جنگ دید. در حالی که نخست‌وزیر ایران موضع بی‌طرفی را به طرفین درگیر در جنگ اعلام کرده بود، نیروهای انگلیس و روس به بهانه جلوگیری از پیوستن و همکاری ایران با آلمان از نقاط مختلف وارد کشور شدند تا بدین صورت از جغرافیا و منابع کم‌نظیر ایران که برای ادامه جنگ ضروری بود، استفاده کنند. 

اما با وقوع انقلاب اکتبر 1917 روسیه و خروج نیروهای روس از ایران، انگلیس برنامه‌ریزی خود را برای تصرف و استعمار تمام ایران آغاز کرد و از سال 1917 کل ایران به اشغال نیروهای انگلیسی‌ درآمد. 
دولت بریتانیا با پایه‌گذاری قحطی در ایران، برنامه کنترل کامل و بدون مقاومت مردم ایران را در دستور کار خود قرار می‌دهد که به موجب این کار حدود نیمی از جمعیت کشور قربانی قحطی و بیماری‌های مسری ناشی از ورود سربازان انگلیسی به کشور می‌شوند. هنوز با گذشت قریب به یک قرن از این واقعه، اسناد قتل عام قریب به 10 میلیون ایرانی، در ردیف اسناد طبقه‌بندی شده و سرّی انگلستان قرار دارد و این کشور از انتشار آنها ممانعت می‌کند. 

طبیعی است روایت چنین واقعه مهمی آن هم در زمانی که روشنفکران وطنی برای جنایتکاران خارجی سوت و کف می‌زنند و افتخار سینمای ایران یک فیلم سیاه نما و پر از نماد وطن‌فروشی می‌شود و کارگردان اسکار گرفته ما برای نشان دادن صلح دوستی، بی‌غیرتی را به تصویر می‌کشد، مردانی از جنس ابوالقاسم طالبی لازم است تا با زبان صریح خود متن و اسناد تاریخی را به قصه تبدیل کنند و از آن یک اثر ماندگار بسازند و غیرت و تعصب ایرانی را در مقابل استعمار به تصویر بکشند. 

روایت طالبی در «یتیم خانه ایران» به لحاظ فنی و محتوایی در اوج شروع می‌شود؛ همان صحنه‌های اولیه قهرمان اصلی یعنی محمدجواد (علیرام نورایی) غیرت و تعصب ایرانی را در پاره کردن زنجیرهای استعمار به رخ می‌کشد و این تصویرسازی با تأکید بر جزئیاتی مثل تلاش‌های او زیر باران شدید در حال جابه‌جا کردن میخی که زنجیر به آن بسته شده است، دور از چشم محافظان و در نهایت بیرون کشیدن آن با دندان و به تصویر کشیدن این تلاش‌ها از زیر گاری با جا‌به‌جا شدن میخ و قطرات باران و خونی که از کنار آن می‌چکد، صحنه‌های جزئی اما بسیار زیبا و جذاب را برای مخاطب می‌سازد. 

اما روایت کلاسیک و ساده «یتیم خانه ایران» دیگر مثل سکانس اول اوج ندارد و بعضاً دچار شعار‌زدگی‌هایی هم می‌شود. علت آن هم حجم بالای اطلاعاتی است که طالبی باید تنها در یک فیلم سینمایی آنها را بگنجاند و به همین خاطر قسمت‌هایی از داستان، صراحتاً از زبان شخصیت‌ها و راوی داستان (که نحوه روایت آن بسیار نامطلوب است) شنیده می‌شود. به همین خاطر روایت به صورت خطی و بدون فراز و فرود و گره‌گشایی برای بیننده پیگیری می‌شود. در حالی که می‌شد با پرداختن به حواشی واقعه و بیشتر پرداختن به زمینه‌های این جنایت به صورت جزئی و ارائه تنها بخشی از حجم اطلاعات جمع‌آوری شده چنان مخاطب را همراه کرد که با چشمانی اشکبار سالن سینما را ترک کند. 
از طرفی هم درست است که شخصیت‌های داستان کامل معرفی می‌شوند اما به نظر می‌رسد که می‌توانست جایگذاری بهتری برای آنها صورت بگیرد تا مخاطب بیشتر با قهرمان همذات‌پنداری کند و از ضدقهرمان انزجار بجوید. 

جدای از نقص‌های روایت این واقعه، بخش دیگری که می‌توانست در همراه کردن مخاطب نقش مهمی داشته باشد اما به آن در سطح یک اثر فاخر تاریخی ایرانی توجه نشده است، موسیقی فیلم است که به هیچ عنوان شاخص و تهییج‌کننده مخاطب نیست، در حالی که اثر ساخته شده یک فیلم شاخص تاریخی و ملی است اما با وجود این نقص‌ها نمی‌توان میزانسن‌های خوب و تنوع لوکیشن‌های استفاده شده را نادیده گرفت، چراکه به جذابیت و پویایی داستان کمک و صحنه‌های تکان‌دهنده از قحطی، مخاطب را متأثر می‌کند. 
توجه به این نکته لازم است که روایت کردن چنین حوادثی کار آسان و راحتی نیست و برای ساخت اینگونه اثری که ابتدا قرار بود یک سریال باشد، بیش از ده‌ها عنوان کتاب تاریخی بررسی شده و از اساتید تاریخ معاصر مشورت گرفته شده است. از این رو مخاطب می‌تواند نتیجه ماه‌ها تحقیقات را تنها در 120 دقیقه ببیند و با آن همراه شود. به همین خاطر دیدن فیلم «یتیم خانه ایران» را نباید از دست داد.

 شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.  [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]