یک تراژدی زنانه

منیژه حکمت در بیست سال فعالیت خود در مقام کارگردان یک مستند به اسم «لالایی ها» ساخته و دو فیلم داستانی به نام های «زندان زنان» و «سه زن». البته او رشته های دیگر سینما را هم تجربه کرده که از برنامه ریزی و منشی گری صحنه گرفته تا بازیگری را شامل می شود.

حکمت اکنون بعد از 10 سال و در سکوت خبری، سومین فیلم بلند داستانی خود را جلوی دوربین برده و جاده قدیم را به جشنواره سی و سوم فجر راهی کرده است. فیلمی که مشکلات یک زن کارمند را در آستانه عید نوروز روایت می کند که در یک حادثه مورد تجاوز قرار می گیرد و این رخداد تلخ، ضربه روحی سنگینی بر او وارد می کند که مواجهه خانواده اش برای حل این مساله، مبنای داستان«جاده قدیم»را تشکیل می دهد.

محمدرضا غفاری در فیلم سینمایی جاده قدیم

امسال فقط او به عنوان یک کارگردان زن در جشنواره حضور دارد و جالب اینکه از مشاوران زیادی برای ساخت این فیلم استفاده کرده که از جمله می توان به پویا عالمی، شادمهر راستین، حسین مهکام و فائزه عزیزخانینام برد. شاید چند سال پیش می شد این فیلم را به واسطه موضوع آن فیلمی جسورانه دانست اما حالا پرداختن به تجاوز دیگر یک امر پنهان در سینما نیست و دست کم در همین سالهای اخیر فیلمهای مثل خانه دختر، هیس دخترها فریاد نمی زنند و فروشندهبه نوعی به این مساله پرداخته اند.

جاده قدیم را می توان یک درام روانشناسی دانست که با سطحی از تریلر آمیخته و وحشت را از سطح روانی و فردی به سطح اجتماعی می کشاند. فیلم بیش از آنکه درباره تجاوز و بهره برداری دراماتیک از این موقعیت بحرانی باشد خود بحران را به عنوان مساله اصلی در محوریت روایت خود قرار داده و قصد رمزگشایی از آن را دارد. در واقع از یک سو زنانگی و از سوی دیگر تجربه روانی تجاوز برای یک زن آن هم زنی از جنس زن قصه (مهتاب کرامتی) که زنی مستقل با فردیت پررنگ است برجسته شده و ضمن نگاهی آسیب شناختی به مساله ناامنی اجتماعی برای زنان در جامعه کنونی، روانشناسی یک زن مورد تجاوز قرار گرفته را نیز صورت بندی می کند.

ترلان پروانه در فیلم سینمایی جاده قدیم

این زن رئیس یک بانک است و در برابر رانت و فسادهای مالی ایستادگی می کند و در مجموع زنی مقاوم و قوی است. وقتی چنین زنی مورد تجاوز قرار می گیرد طبیعتا آسیب بیشتری به او وارد شده که نه فقط جسم که شخصیت و هویت زنانه اش نیز مورد تعددی قرار می گیرد. در واقع بیش از اینکه جسم او مورد تعرض قرار بگیرد این روح و روان اوست که دچار خدشه و آسیب می شود.

از این حیث می توان موقعیت مهتاب کرامتی را در این فیلم با موقعیت ترانه علیدوستی در فروشنده شبیه به هم فرض کرد. با این حال و با اینکه فیلم رویکردی روانشناختی و زنانه به مساله تجاوز دارد اما نگاه فیلمساز و ساختار درام فاقد منطق روانشناختی قوی است و همین مساله باورپذیری قصه را برای مخاطب دشوار می سازد.

مهتاب کرامتی و آتیلا پسیانی در فیلم سینمایی جاده قدیم

جاده قدیم تلاش کرده تا به روانشناسی و جامعه شناسی زنان در یک موقعیت شکننده و بحرانی مثل تجاوز بپردازد و این دو ساحت فردی و اجتماعی را در یک رمزگشایی زنانه به تصویر بکشد اما چندان موفق نیست.