مخاطب؛ خط قرمز «خندوانه»!

برنامه «خندوانه» در حالی از شب آغازین زمستان، فصل 4 خود را روی آنتن برد که اگر کمی به عقب برگردیم به یاد می‌آوریم که فصل اول خندوانه مخاطبی بسیار کمتر از مخاطبان حال حاضرش داشت؛ درست در زمانی که تلویزیون دچار رخوت شده‌ بود این برنامه از اولین برنامه‌های تولیدی شبکه نسیم بود.  برنامه‌های تولیدی شبکه نسیم با چند برنامه گفت‌و‌گو محور شروع شد که از میان آنها فقط تولید خندوانه تداوم یافت. البته بعد‌تر برنامه‌هایی به این شبکه آمدند که توانستند با جذب مخاطب بالا در کنار «خندوانه» سطح کیفی شبکه را بالا ببرند و در نتیجه شبکه نسیم  با (3 سال و 3 ماه و 12 روز) سن توانست گروهی از مخاطبان را به  تلویزیون را بازگرداند. «خندوانه» پروژه‌ای که به گفته «رامبد جوان» کارگردان اثر؛ از مدت‌ها پیش به شکل ایده در ذهنش پرورش یافته بود؛ سه فصل هنری را با پویایی به تولید پرداخت و امروز کمتر کسی در ایران پیدا می‌شود که حداقل یک قسمت از آن را ندیده باشد. فراز و نشیبهای خندوانه علت‌های زیادی داشته است. علت‌هایی که نمی‌توان گفت کدام یک موثرتر بوده‌اند؛ چون هرکدام از آنها قشری از مخاطب را همراه کرد‌ه‌اند.«گرافیک محیطی» و «چیدمان» یکی از روش‌های جذب  و حفظ مخاطب این برنامه بوده است. برنامه‌ای که اولین جذابیتش برای مخاطب، تغییر دکوراسیون برای فصل جدید است. 

فصل اول

فصل 1 را به‌خاطر بیاورید. در فصل 1 تعداد تماشاچی‌ها  بسیار کم تعداد بودند. رامبد جوان پیش‌تر در این مورد گفته‌ بود: در روزهای ابتدایی تولید خندوانه مشکل پیدا کردن تماشاچی داشتیم و حتی در بعضی از موارد تیم تولید را روی صندلی‌ها می‌نشاندیم. البته بعداً حضور تماشاچی‌ها به حدی بالا رفت که صندلی کم‌می آوردیم.»

او در بخش دیگر صحبت‌هایش به عدم امکان اضافه‌کردن صندلی‌ها در فصل 1 اشاره می‌کند و می‌گوید:«اساساً در فصل 1 صندلی وجود نداشت و چون طراحی به شکل نیمکت بود؛ قابلیت افزایش نداشتیم» این اولین نقصی بود که در دکور فصل 1 خندوانه به چشم آمد. دکوری که بسیار ساده طراحی شده بود. اما پر از رنگ‌های خندوانه‌ای بود. این دکور مانند همه برنامه‌های از پیش تست شده؛ دو طرف را با مخاطب پر کرده‌بود و میهمان و میزبانی که روی سکو با هم گفت‌وگو می‌کردند. البته این سکو کمی‌به دوربین نزدیک‌تر شده بود. طراحی دوربین‌ها به نظر جذاب می‌آمد. دوربین‌ها به شکلی بودند که کل استودیو قابل نمایش بود. مخاطبی که تا آن‌ روز کمتر فضای پشت دوربین را دیده بود؛ هر روز می‌توانست بخشی از آن را ببیند. این بازنگری باعث شده‌بود مخاطب بسیار آسان‌تر با  این برنامه تازه‌کار ارتباط برقرار کند.رامبد گاهی در کنار تماشاگران می‌نشست و مخاطب را بازی می‌داد، گاهی به کنار دوربین می‌رفت‌ و عوامل پشت صحنه را به تصویر می‌کشید. مخاطب تلویزیون همه‌جای صحنه را می‌شناخت. و احساس می‌کرد در فضای اجرای صحنه‌ای قرار دارد.هندوانه تازه؛ یکی دیگر از بخش‌های دکور بود.  دکوری متفاوت از برنامه‌های قبلی تلویزیون که خوراکی‌ها را برای زیبایی می‌گذاشتند. 

فصل دوم

فصل 1 به پایان نزدیک شده بود اما این پایان خندوانه نبود. مدیران شبکه تصمیمی مهم در تاریخ تلویزیون گرفتند. تمدید یک برنامه برای فصلی دیگر. فصل اول خندوانه با قول‌های خندوانه‌ای رامبد به پایان رسید و همه منتظر بودند اجرای قول‌های رامبد را در فصل دوم مشاهده کنند. چند روز مانده به شروع خندوانه ویدئویی از شبکه نسیم پخش شد. در این ویدئو رامبد در دکور نیم ساخته جدید خندوانه حاضر شد و خبر از تاخیر شروع فصل 2 خندوانه داد. خبر این بود:«ساخت دکور به طول انجامیده و چند روز دیگر خندوانه آغاز خواهد شد» تاکید «رامبد جوان» بر اهمیت دکور؛ باعث شد تا خندوانه برای مهم‌ترین روز سال یعنی عید نوروز به روی آنتن نرود. اگر چه شاید این به نظر کمی ناخوشایند می‌آمد اما مخاطب با شروع فصل دوم متوجه شد که این چند روز اضافه‌تر ارزش داشته است. دکور فصل 2 خندوانه به معنی واقعی کلمه «متفاوت» از همه دکور‌های تلویزیون بود. دکوری با سکوی گردان، که در طول فصل 2 به خوبی از آن استفاده می‌شد. صندلی مخاطبانی که کنار می‌رفت تا مهمان از دل مخاطب بیرون آید.یکی از بخش‌های مهم دکور فصل دوم خندوانه احاطه استودیو توسط مخاطبان بود. طرفندی که خندوانه را در دل تماشاگران جای می‌داد. دو مانیتور بزرگ در دوسمت که برای  تماشاگران داخل استودیو طراحی شده بود و عملاً در این فصل کارکرد بهتری نداشت.سکو ورودی میهمان مانند فرش قرمزی بود با نشان خندوانه؛ البته در ادامه این «مسیر خطی» بهترین محل عبور برای اجرای صحنه‌ای خنداننده‌ها شد. در روزهای اوج خندوانه در فصل 2 رامبد از تعداد بیشتری مخاطب استفاده کرد؛ این موضوع در حالی اتفاق افتاد که نگرانی فصل پیش وجود نداشت و صندلی‌ها قابل افزایش بودند.  افزایش تعداد تماشاچی که به حال و هوای استودیو کمک می‌کرد؛ نمای بهتری نیز برای دکور داشت. مخاطبی که بخشی از دکور شده بود در فصل بعد برای رامبد دردسرساز شد.

فصل سوم

باز هم روز‌های آخر خندوانه و وعده‌ استودیو جدید و مخاطب بیشتر. برنامه آخر فصل دو بی شک یکی از قسمت‌های به یاد ماندنی این برنامه بود. حالا پس از پیشرفتهای خندوانه در فصل دوم، مردم منتظر شروعی طوفانی در فصل 3 بودند. شروعی با دکور جذاب، مخاطب بیشتر وصحنه‌ای جذاب‌تر. گاهی خبری از ساخت دکور عجیب خندوانه به بیرون درز می‌کرد اما هنوز مشخص نشده بود که چه چیزی انتظار مخاطب را می‌کشد. 500 تا 700 مخاطب، شاید بزرگ‌ترین علت ساخت دکور قول آسا بود. دکوری که بعداً رامبد جوان در وصف آن گفت:«افزایش مخاطب باعث شد آنها دور از دسترس قرار گیرند و از روند خندوانه جدا شوند» برای رامبد، مخاطب یک اصل بود و او به خوبی می‌دانست که نباید مخاطبین را قطعه‌ای از دکور کند. مخاطب به گوشه‌ای از استودیو رفته‌بود و دیگر خندوانه را در آغوش نمی‌کشید. تصاویر چهره مخاطبان قابل تشخیص نبود و رامبد در میان صحنه تنها مانده بود.

در اولین قسمت فصل سوم خندوانه اولین ویژگی دکور رونمایی شد. خطوط  موزیکی که در کف سن طراحی شده بود و با آهنگ به حرکت در می‌آمد. اولین تصویری بود که در تاریکی دکور دیده می‌شد. نور که به صحنه آمد همه متعجب شدند. دکور خندوانه به شکل عجیبی بزرگ شده بود. قیافه مخاطبان قابل تشخیص نبود. حتی بزرگی دکور و اجبار در استفاده از نمای باز، حرکات جذاب صورت رامبد را از او گرفته بود. البته با اضافه شدن دوربین کرین  تصویربرداری از بالاو تغییرات کوچک دیگر کمی از مشکلات حل شد. در ادامه این فصل از خندوانه دیدیم که وسعت دکور بی دلیل نبوده است و مسابقه‌هایی نظیر خانواده باحال نیاز به استیج‌های بزرگ داشت. صفحه نمایش بزرگی که در وسط استیج طراحی شده بود به علت دوری زیاد مخاطبین از صحنه و عدم توانایی مشاهده آنان بود. چیزی که خود اعتراف به اشتباه بزرگ بودن استیج بود.عجیب‌ترین و خلاق‌ترین دکور خندوانه که از مواد پلاستیکی دور ریختنی ساخته شده بود؛ علاوه بر کیفیت ساخت، جذابیت و نوآوری داشت اما این موارد، تیم خندوانه را راضی نمی‌کرد تا از مخاطبانش بگذرد. هرچند رنگ و لعاب دکور خوب بود اما برای رامبد مخاطب همه چیز بود.

 فصل چهارم

در پایان فصل سوم خندوانه رامبد جوان تاکید کرد که دکور فصل بعد حتماً کوچک‌تر و کم مخاطب می‌شود. این اتفاق که برعکس دوره‌های قبل بود سختی اجرای خاص خود را نیز داشت. رامبد مانند هر فصل اشتباهات خود را اصلاح می‌کرد تا با قدرت مضاعف به صحنه برگردد ومخاطبان بیشتری را باخود همراه کند.خندوانه که این بار با وقفه کوتاه‌تری به خانه مخاطبان باز می‌گشت؛ به خوبی با فصل قبل قابل مقایسه بود. مقایسه دو فصل آخر خندوانه از زمان انتشار تصویر دکور خندوانه شروع شد. دکوری که توجه‌ها را برانگیخت و برای همه عجیب بود. رامبد جوان و تیم اجرایی خندوانه با ریسکی بالا و اعتماد به دوربین کرین به عنوان دوربین اصلی دکوری با طول زیاد ساختند تا باز هم یک ایده جدید را وارد تلویزیون کشور کنند. صفحه بزرگ نمایشگر باز هم لازم بود اما این بار نه برای دوری مخاطب از رامبد بلکه برای استفاده‌های گرافیکی. در واقع نمایشگر استودیو جدید قابلیت تغییر بخشی از دکور را به رامبد می‌داد. اتفاقی که در فصل سه کلید خورد اما به شکل خاص در فصل چهار قرار است پیگیری شود. مهمان مانند فصل دوم از میان تماشاچیان می‌آید و اینبار در میان تشویق تماشاچیان باید مسیر خود را طی کند. اتفاقی که لذت حضور را برای مهمان چند برابر می‌کند.فصل چهارم استیج ندارد. انگار رامبد قصد دلجویی از مخاطبانش را داشته و ‌با زبان تصویر می‌گوید من به‌خاطر شما مخاطبین اینجا هستم و به دور از هر صحنه نمایشی با شما از نزدیک ارتباط برقرا می‌کنم. یک استیج نیز وجود دارد که برای مواقع خاص استفاده می‌شود.مخاطبان داخل استودیو این‌ بار کاملاً خندوانه را احاطه کرده‌اند. هر چند تعداد مخاطبان از فصل پیش کمتر شده است اما مخاطب در وسط صحنه به ایفای نقش می‌پردازد. اتفاقی که باید دید در روزهای‌ خاص خندوانه با افزایش تعداد چگونه قابل کنترل خواهد بود.

در نهایت خندوانه پس از پشت سر گذاشتن سه فصل و چند برنامه توانسته به تجربه خوبی دست پیدا کند. تجربه‌ای که از آزمون و خطا‌های ترکیب دکور و فقط به خاطر توجه مخاطب شکل گرفته است. خندوانه در بهبود دکورش از ویژگی‌های خوب فصول قبل استفاده می‌کند و ضعف‌ها را بهبود می‌بخشد. رامبد جوان که بارها اعلام کرده «قرار نیست در خندوانه همیشه اتفاق ویژه داشته باشیم» اما این عقیده را بخاطر مخاطبش زیرپا می‌گذارد و با تغییرات ویژه دکورش را به سمت بهبود سوق می‌دهد. می‌توان گفت مخاطب تنها خط قرمز «خندوانه» است. همانطور که قبلاً هم رامبد گفته بود:«مهمترین ویژگی خندوانه؛ روح جاری مخاطب در استدیو است» روحی که رامبد برای حفظ آن دکورهای خود را تغییر می‌دهد. این اتفاق شاید پس از چهار فصل خندوانه آسان به نظر برسد اما برنامه سازان به خوبی می‌دانند که تغییر دکور چه ریسک بزرگی دارد. ریسکی که حتی برنامه‌های پرمخاطب وقدیمی تلویزیون نیز کمتر به آن تن می‌دهند. تیم «خندوانه» این ریسک را پذیرفته است تا خود را فدای مخاطب کند. 

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.  [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]