سیاه و سفید

برف روی کاج‌ها. این نام چه انتظاری به وجود می‌آورد در بیننده‌ای که هنوز فیلم را ندیده، امّا شنیده است فیلم سیاه‌وسفید است، ریتم کندی دارد، موسیقی بسیاری از صحنه‌های آن را همراهی می‌کند و در کانونش زنی جای گرفته است که ناگهان متوجه می‌شود شوهرش به او وفادار نیست. انتظار من این بود که با فیلمی روبه‌رو خواهم بود از نظر بصری غنی. خیابان‌هایی با درختان کاج که آدم‌های فیلم زیر آن راه می‌روند و برف می‌بارد. یا منظره‌های طبیعی برف‌گرفته با همراهی موسیقی حزن‌انگیز. شاید پارکی با درختان پوشیده از برف. به هر رو فیلمی که مکان و موسیقی در آن هویت خواهند داشت، فضا می‌سازند و یک جور دنیای درونی زن تنها مانده را بیان می‌کنند.

امّا در عوض با فیلمی روبه‌رو شدم که تقریباً همه‌اش در آپارتمان می‌گذشت و در آن از شهر، کوچه یا طبیعت، اصلاً خبری نبود. این آپارتمان دست کم می‌توانست در طبقه بالای ساختمانی باشد با چند پنجره و چشم‌اندازهای مختلف. من حدس می‌زنم یکی دو صحنه انتهای فیلم که ساختمان محل سکونت نریمان (جوانی که زن تنها به تدریج به او علاقه‌مند شده است) را نشان می‌دهد، در فیلمنامه نبوده‌اند. نام فیلم هم ربطی به برف و کاج نداشته است. احتمالاً یکی از روزهای فیلمبرداری برف آمده و چند نما هم از خانه روبه‌رو و درختان جلوی آن از توی پنجره گرفته‌اند که بعدها تصمیم گرفته شده از آن استفاده کنند. تصمیمِ سیاه‌وسفید بودن فیلم هم در همین مرحله گرفته شده است.خواننده بی‌حوصله خواهد گفت با حدس و گمان که کار پیش نمی‌رود. چه می‌خواهی بگویی. حق با اوست. شاید حدس من درست نباشد. امّا غرض من این است که بگویم نماهای برفی آخر فیلم با بدنه اصلی آن خوانایی ندارد. بدنه اصلی فیلم کاملاً در چارچوب درکی از فیلمنامه‌نویسی نوشته شده است که مهم‌ترین ملاک موفقیت یک فیلمنامه را درست بودن چفت‌وبست‌های آن می‌داند و شخصیت‌پردازی و حس در آن در مرحله بعد می‌آیند. می‌خواهم بگویم نام فیلم و سیاه‌وسفید بودنش و تمرکز آن بر شخصیت اصلی، به ساخت فیلمی نیانجامیده که ما را لحظاتی را با دنیای اندوهگین شخصیت تنهای فیلم همراه کند.

یکی از دلایل این امر حضور شخصیت‌ها و صحنه‌هایی است که مرتب خلوت ما و قهرمان فیلم را به هم می‌زنند. مثلاً کل انگیزه حضور پررنگ و شلوغ مریم دوست رویا (زن اصلی فیلم) چیست؟ او چه کمکی به درک درونیات رویا می‌کند؟ همین طور حضور زن همسایه و مادر رویا؟ برخی صحنه‌ها انگار درست شده‌اند تا بیننده را از تمرکز روی رویا دور کنند. دو زن در خانه درباره خیانت شوهر یکی شان با هم حرف می‌زنند در حالی که مرد تعمیرکار دارد شوفاژها را هواگیری می‌کند. این موقعیت قرار است کدام لایه از شخصیت رویا را به ما نشان دهد؟ و جز این است که با ناخوانایی‌اش با رفتار اجتماعی طبیعی آدم‌هایی در آن موقعیت، ذهن ما را پریشان می‌کند. برف روی کاج‌ها می‌خواهد چندان رویدادمحور نباشد، شخصیت‌محور باشد. امّا شخصیت‌های اصلی آن همه به شدّت ناپرورده‌اند. ما نمی‌فهمیم که رویا دچار چه کشمکش‌هایی است. تصمیم او درباره طلاق یک جور خارج از پرده اتفاق می‌افتد. امّا حضور دراز مدّت این شخصیت بر پرده و بازی مهناز افشار کمک می‌کنند تا دست کم از بیرون با او اُخت شویم. آشکار است که فیلم می‌خواهد ما همراه رویا این موقعیت را تجربه کنیم، از دید او به ماجرا بنگریم. امّا آیا این بدان معنا نیست که شخصیت‌های دیگر کاملاً منفعل باشند و دیدگاهِ آن‌ها را نداشته باشیم. شخصیت سراپا تقصیر شوهر رویا که هیچ چیز ازش نمی‌فهمیم از نظر شخصیت‌پردازی مهم‌ترین نقطه ضعف فیلم است. بالاخره او هم دلایلی داشته است. باید این‌ها بیان شوند تا تنشی، کشمکشی اتفاق بیافتد.

صحنه‌ای هست که در آن دوست پسر نسرین به رویا می‌گوید که تعجب می‌کند که او چطور این قدر خونسرد است. این آن نکته‌ای است که می‌توانست به محور اصلی فیلم بدل شود. رویا در واقع با شنیدن خبر رابطه علی با زنی دیگر، شوکی اولیه را تجربه می‌کند، امّا زود متوجه می‌شود که چیزی از دست نداده است. با دست‌ودلبازی شوهر، شاید حتی وضعیتش بهتر هم شده باشد. به همین خاطر هم هست که خیلی ناراحت نیست. کشف همین نکته، اندیشیدنِ تمهیدات و موقعیت‌هایی که می‌توانست این وضعیت را بیشتر باز کند، همین نداشتن حس حسادت، بی‌تفاوتی، انفعال، تسلیم یا ترکیبی از همه این‌ها، می‌توانست پرورده شود. و در این راه موسیقی، سیاه‌وسفید نوستالژیک، طبیعت و بارش آرام برف بر درختان، می‌توانستند کارکردی داشته باشند.

برف روی کاج‌ها از نظر توانایی‌های کارگردانی پیمان معادی، تصویربرداری محمود کلاری و تدوین سپیده عبدالوهاب به عنوان حرفه‌های تخصصی نقاط قوت زیادی دارد. امّا این‌ها باعث نمی‌شوند فیلم خوبی شود. آن چه در این میان گم است روشنیِ کارگردان-فیلمنامه‌نویس است در این باره که می‌خواهد با موقعیتی که اندیشیده چکار بکند.

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.  [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]