شکاف‌های فرهنگی بورژوازی

سینمای اصغر فرهادی تمایلی آشکار به آن ذائقه ی چپ فرهنگی دارد که پیکان حمله ی خود را به سوی فرهنگ بورژوازی گرفته است . اصرار فرهادی در به چالش کشیدن  پارادوکس های تنیده شده در عادت های فرهنگی  بورژوازی ، در پی ترسیم پاشنه آشیلی آسیب پذیر است که از زیر زرق و برق رفتارهای این طبقه ، خود را نشان می دهد . ” درباره ی الی ” ، مشخصن ادای دینی نامحسوس به سینمای روشنفکری دهه ی شصت اروپاست که همزمان با اشاعه ی موج چپ ، خود را به عنوان سینمای مدرن تثبیت کرد .سینمایی که درصدد مبارزه با آن شکل کنسروی روایت های منطقی ، غیر موسع و هنجارطلب بود . از این رو شباهت ” الی ” با ” آنا ” (در ” ماجرا ” ساخته ی آنتونیونی ) در خور توجه است که هر دوی آنها به عنوان واسطه هایی عمل می کنند که می توانند شکاف های فرهنگی بورژوازی را نمایان کنند و به عنوان کاتالیزورهایی در جهت انحلال رویه ی فریبنده ی عرف های رفتاری این طبقه ، عمل کنند . تا قبل از حذف پرسوناژ ” الی ” و ” آنا ” همه چیز نشانگر ثبات و محافظه کاری خاص اخلاقی طبقه ی متوسط است ولی با حذف این دو پرسوناژ ،چهره ی واقعی اخلاق بورژوازی ( به زعم فیلمسازانشان ) نمایان می شود . مولفه هایی که این چهره ی واقعی را صورتبندی می کنند همان هایی هستند که اصغر فرهادی شیفته ی رونمایی کردن از آن هاست و پارانوییا ، مهم ترین ِ آن هاست .

شهاب حسینی و احمد مهران‌فر در فیلم درباره الی

اصغر فرهادی به شدت بر این باور فرهنگی چپ است که پارانوییا ، مهم ترین شکافِ فرهنگ بورژوازی است که خود محصول جامعه ی مدرن و مناسبات مشکوک آن است و اتفاقن این بورژوازی ست که با پیش کشیدن “عرف فرهنگی – اخلاقی ” در پی مخفی سازی آن است . در “چهارشنبه سوری ” این عرف بورژوازی ست که ، سبب می شود ، قضاوت اخلاقی مخاطب تا میانه ی فیلم ، ” مژده ” را تا مرز بیماری و جنون بکشاند ولی در لحظه ی گره گشایی فرهادی ، این مخاطب است که متهم به غرق شدن در تزویر نهفته در مناسبات فرهنگی بورژوازی که سعی در تثبیت محافظه کارانه ی خود دارد ، می شود .  نتیجه ، از خودبیگانگی آدم ها و نهایتن تنهایی مفرط با حسی از بدبینی  است . بعد از حذف پرسوناژ الی نیز این شکاف عظیم خود را نشان می دهد و خود را در مقابل ِ محافظه کاری دوستانه و سبکسرانه ی ابتدای فیلم قرار می دهد و اینجاست که آدم های سینمای فرهادی به جزایری جدا از هم تبدیل می شوند که هر کدام در پی حفظ تمامیت خود بر می آیند . از این رو ” الی” قربانی بزرگ فیلم فرهادی نیست بلکه قربانی بزرگ ” سپیده ” است که با پافشاری بر ارزش های اخلاقی طبقه ای خود ، محکوم به تشکیک در خود آن ارزش ها می شود و ” درباره ی الی ” منجر به آن پلان نهایی می شود که بورژوازی ، ماشین اخلاقی خود را در گِل می بیند .

اصغر فرهادی در پشت صحنه فیلم درباره الی

از دیدگاه چپ فرهنگی ، دیگر مولفه ی شکافنده ی بورژوازی ، کشمکش های جنسی سرکوب شونده است . در عرف بورژوازی اخلاقیلات جنسی سبب می شود ، معادلاتی پنهان و نامحسوس شکل گیرد که عرف بورژوازی در قالب نهادی خود- سانسور و دگر- سانسور آن ها را سرکوب می کند . رابطه ی ظریف و نامحسوسی که بین سپیده و احمد پس از گم شدن الی ، شکل می گیرد (و امیر به عنوان نماینده ی دگر سانسوری به مراتب ظریف تر و نامحسوس تر سعی در سرکوب آن دارد ) شکل تعدیل یافته ی رابطه ی ” ساندرو ” و ” کلودیا ” پس از گم شدن ” آنا ” است که روبنای عرف بورژوازی مانع از شکل گیری رابطه ای مشخص بین آن ها می شود .

ترانه علیدوستی در فیلم درباره الی

دریا و جزیره ی محصور در آن ، همانطور که در ” ماجرا ” کارکرد نمادین می یابد ، در ” درباره ی الی ” نیز چنین کارکردی را دارا ست  . دریا  در ” درباره ی الی ” نه نمادی کلیشه ای از بی کرانگی و آزادی ست بلکه نمادی از بن بستی هیولایی ست . از منظری که چپ می گوید ، بن بستی که بورژوازی با آن برخورد می کند و خود  واقعی خود را نشان می دهد و دست آخر در شن های آن گیر می کند . نخستین تصویر دریا با تکنیک دوربین روی دست ، نشان داده می شود که تصویر لرزان آن  یک اتفاق شوم را پیش بینی می کند و البته این اتفاق شوم غرق شدن الی نیست بلکه گیر کردن ماشین در پلان آخر است !! در پایان باید ذکر کرد که از نظر نگارنده ، قرابت های ” درباره ی الی ” و ” ماجرا ” ، از منظری شخصی لحاظ شد تا اشتراکی تماتیک محرز شود کما اینکه معتقدم شجاعت آنتونیونی در بی سرنوشت نگاه داشتن  آنا در متن روایت از ماجرا اثری آوانگارد تر و مقید تر به دیدگاههای خود فیلمساز ، می سازد که آنا را بهانه ای برای روایت به سبک آنتونیونی می داند ولی به نظرم می رسد ، اصغر فرهادی با نمایش جسد الی ، موضعن فیلمنامه ی خود را دچار زمختی می کند و ابهام سرنوشت الی را که می توانست پایان باز فیلم را غنا ببخشد ، از دست می دهد ولی در هر حال ، ” درباره ی الی ” با خوش ساختی کم نظیر خودش (به خصوص در صحنه ی غرق شدن ، که دوربین روی دست و جامپ کات را در نهایت  بلوغ سینمایی با هم تلفیق می کند ) می تواند آغاز گر فصل نوینی در سینمای ایران باشد و خود را برای همیشه در تاریخ سینمای ایران زنده نگاه دارد .

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.