ديوانه دنياي پساهسته اي

صداي مكس ديوانه در دل تاريكي، از كدامين جهان سخن مي گويد؟ كدامين جنبه از فرم و محتواي جادوي سينمايي است كه تازه ترين كار جرج ميلر را به اثري جذاب بدل كرده است تا مخاطب با همذات پنداري سينماگونه به تماشاي خشونت جنگ آب بنشيند؟ به جرات مي توان گفت كه سكانس هاي اوليه فيلم به گونه اي تصوير شده اند كه اهميت حادثه پيش رو را بر ديدگان تماشاگر مي گشايند. در سكانس اوليه مي گويد«اسم من مكسه، دنياي من خون و آتشه»در همين سكانس هاي آغازين از زبان افرادي ناشناس ديالوگ هايي از گلوي تاريكي بيرون مي آيند كه شرح دنياي ديوانه مكس هستند. «به خاطر نفت و گازوييله كه آدم مي كشيم احمق. جنگ آبه توي دنيا قحطي مي آيد.» مكس پليسي بوده است كه اصلاح و هدف انسان دوستانه اي در ذهنش مي پرورانده است. مكس، اكنون از جنگي هسته اي جان سالم به در برده كه توده هاي انساني را به كام مرگ فرستاده است. زمان بيان اين جمله كه جهان بر اثر جنگ هسته اي تخريب شده، درست زماني است كه درختاني درميان توفان و دود به نمايش در مي آيند و در اين نماست كه درختان ارزش برابر با انسان مي يابند و بسيار تاثيرگذار در حكم تمثيل جهاني هستند كه در آن مرگ درختانش مرگ انسان هاست. تصوير و كلام در كمترين زمان در هم مي آميزند تا يك دنياي ديوانه را توصيف كنند كه بشر با سلاح هسته اي آفريده است. در دنياي پساجنگ هسته اي، گوشت و استخوان ها ضعيف و متلاشي شده اند. اينها همان كلام هايي بودند كه همراه تصوير تا حدودي توانستند جهان پسا هسته اي و جنگ نفت و آب رو توصيف كنند. سكانسي را به ياد بياوريم كه از طريق سه نما آثار دهشتناك دنياي ديوانه پساهسته اي را به تصوير مي كشد. نماي اول، جايي است كه در آن بعد از ديالوگ هاي بيان شده درباره نابودگري درگيري هاي هسته اي، مكس رو به افقي گسترده مي نگرد و سپس دوربين آرام جرج ميلر مارمولك دوسري را نمايش مي دهد كه حاصل اختلالات ژنتيكي ناشي از آسيب هاي مزمن جنگ هسته اي است و ديگري نمايي است كه در آن مكس در اين دنياي هسته اي حالتي وحشي صفت پيدا كرده است كه به خوردن مارمولك آن هم به طرزي وحشيانه مشغول مي شود و دگرگوني رواني وتغيير ذائقه هاي سالم انساني در همان آغاز فيلم و از راه سوسمار خوردن مكس به شيوه هنرمندانه اي تصوير شده است يا شايد خوردن سوسمار هم دلالتي روشن دارد بر وجود قحطي شديد غذايي ناشي از مرگ دامداري و سرزمين هاي زراعي. البته اين نما هم خود نماي ديگري را به دنبال مي آورد كه مكمل آن است و آن هم نمايش صورت مكس از حالتي زاويه دار نزديك به نيمرخ صورت مكس است كه چشماني كاملاخشمگين و گرسنه با عدم تعادل روحي و رواني نمايان است. فرسودگي روان و ديوانگي هم مثل طاعون دامنگير بشر شده است، اما اين ديوانگي به پديده اي مبهم تبديل شده است و به گونه اي مضحك حتي خودش (مكس) نمي داند چه كسي به اين ديوانگي مبتلااست: او كه مدافع هدف و حقيقت است يا ديگراني كه خون و آتش برپا مي كنند؟ البته سكانس به زبان آوردن اين كلمات و خوردن مارمولك و ياري طلبان ارواح مردگان براي نجات از بحران، همگي نشانه هاي زيبا و معناداري هستند كه بلافاصله با سكانس بعدي خيلي سريع متصل مي شود. سكانسي كه با همان شتاب سريع دوربين جورج ميلر معلوم مي شود كه مكس خيلي سريع تصميم خود را براي امري مهم گرفته است. اين سكانس تعليق مهمي بر ادامه روايت و پيرنگ فيلم است. فيلم مملو از جلوه هاي ويژه صوتي و بصري است و روايتش بر تضاد و كشمكش دو نيروي سياه و سفيد در اين جهان پسا هسته اي مي چرخد كه نيروي اصلي شر در برابر آن قرار گرفته است. جرج ميلر از يك تكنيك ناخودآگاهانه بهره برده است تا نوعي تسلاي رواني تماشاگران از طريق ارايه يك شمائل تنفرآور از نيروي اصلي شر را فراهم سازد: يعني معمولاما در عالم تخيل، ديكتاتورها را آدم هايي با چهره هايي زشت تصور مي كنيم و حتي در صورت وجود جذابيت ظاهري در چهره يك شرور، ما همچنان آگاهانه يا به طور ناخودآگاه نمي پذيريم كه او را در چهره واقعي جذاب خودش مشاهده كنيم، بلكه اشتياق شديد داريم كه او را با چهره شيطاني مشاهده كنيم. «جو»هم كه سر منشا نيروي شر است با چنين هياتي در فيلم، چهره آرايي مي شود و افعال شرش هم يادآور دجال در مفاهيم و آموزه هاي ديني است. مردي كه مردم را برده خود ساخته است. او سخنان خود را اين گونه آغاز مي كند: «من ناجي مردم هستم و به مردم كمك مي كنم تا خود را دوباره از خاكستر از نو بسازند.» چنين غروري كاذب را هم در سكانسي مي بينيم كه در جهان پسا هسته اي ثروت اصلي كه همان آب است در اختيار دارد و با منتي
دو چندان مردم قحطي زده را هم براي لحظه هاي كوتاه سيراب مي كند و پس از مدتي در يك حالت غيبگويي كاذب، آب جاري را به بهانه عدم اعتياد و وابستگي به آن را هم قطع مي كند. چنين است در جهاني كه سلاح هسته اي آن را نابود كرده است، ديكتاتورها به قول يك فيلسوف زماني كه در قالب يك مصلح دروغين ظاهر مي شوند و جدي مي شوند تا چه اندازه، شكلي كمدي هم به خود مي گيرند. گاهي پيام فيلم از طريق تصاويري بر ديدگان مخاطب گشوده مي شود كه نشانه هاي بارزي در بطن خود دارد كه اين دنياي ديوانه پسا هسته اي را نمايان مي سازد، به ويژه نمايي كه در آن، گلخانه اي سرسبز در دل آن همه خشكي با ثروت آب انحصاري قد علم مي كند و نماد قدرتي هرچند موقت يك سيستم سرمايه دار غربي در همان جهان پساهسته اي است كه در آن حاصلخيزي زمين ها رو به زوال است. مردم به سير قهقرايي فقر افتاده اند، اما دربار ديكتاتور پر از سرسبزي و نعمات فراوان است. ناگهان يكي از زيردستان جو با خروج از مسير كه حامل يك تانكر آب است و به قصد تامين بنزين عازم منطقه ديگر شده است، مسير روايت را به گونه اي ديگر رقم مي زند. او خود از زير دستان ديكتاتور بوده كه اكنون به ضد وضعيت خودش تبديل شده است. وضعيت حاكم به سمتي در حركت است كه ضد خود را به شيوه هگلي پرورش مي دهد. در قسمتي از سخنان مرد كريه المنظر كه به گونه اي خداگونه رفتار مي كند، آمده بود كه من شما را ياري مي دهم كه از خاكستر دوباره خودتان را بازيابيد. او شير مادران را هم غصب مي كند تا زندگي و رشد انسان هاي ديگري را در دستان خود داشته باشد. دراينجا به طرز ناخواسته با ديكتاتوري خودش زمينه اي فراهم كرده است تا گروهي از افرادي كه زير ستم او خاكستر شده اند دوباره خود را بازيابند و به زندگي غير انساني و سخيف خود زير سايه جو پي ببرند و سپس وجود حقيقي خود را از طريق مبارزه بازيابند. دنيايي كه در آن خون انسان ها به اندازه قيمت سوخت ماشين ها ارزش دارد و نه بيشتر. در اينجا سخن يكي از سربازان را به ياد بياوريم كه گفت براي حركت در آوردن ماشين خودم را به ماشين وصل مي كنم. به علت موفقيت در فرار از دست يورش بران اكنون مدتي از جنگ گذشته و وقفه اي ايجاد شده است. اما در اين مدت هم تانكر آب به گونه اي نماد منابع پرآبي مثل رودخانه ها يا درياهايي است كه درگيري هاي داخلي را هم گاهي به دنبال مي آورد. مكس ديوانه هم با كساني كه در يك جبهه بودند به خاطر آب آشاميدني در آن برهوت درگير مي شود اما بعدها با بيداري از تهديد وضع موجود دوباره عليه دشمن مشترك يكي مي شوند. در ميان آنها، زني باردار وجود دارد و هر چند يك بار با نمايش موجوديت زن باردار قصد اشاره به انسان هايي دارد كه از هنگام حضور در رحم مادرشان تا مرگ، در جنگ و ناامني به سر مي برند. البته وجه غم انگيزتر ماجرا هلاك شدن زن بارداراست و يادآور اين حقيقت است كه جنگ سبب شده است تا زندگي در رحم مادر آغاز و پايان راه گروهي از انسان هايي باشد كه جنگ براي شان رقم زده است. در عصر جنگ، ممكن است انسان ها به طور فيزيكي همچنان در عرصه حيات نمايان باشند، اما فرصت برخورداري از وجود تن و رواني سالم و حتي محيط زيست پايدار را از آنان مي گيرد كه اين حقيقت در سمبل هاي فيلم جرج ميلر به روش فوق العاده تاثير گذاري مي درخشد و بخشي از پيام هاي فلسفي و محيط زيستي مربوط به جهان جنگ پساهسته اي را بازگو مي كند. نمايش درختان در حال خم شدن ميان دود و باد و نمايش مارمولك دو سر، همچنين زني مبارز كه يكي از دست هايش در ناحيه مچ ناقص است كه شايد ايهامي به ناقص الخلقه شدن بر اثر اختلالات ژنتيكي ناشي از جنگ هسته اي يا قطع شدن بر جراحت جنگي باشد. ايماژ هنرمندانه ديگر، رفت وآمد موجودات عجيب و غول پيكر در محيط زيستي بي حاصل است كه تنها چند درخت خشك و معدودي كلاغ در آن زندگي مي كنند. اين موجودات عجيب الخلقه (شايد نماد همان بدن انسان پساهسته اي باشد) با دست و پاي چوبين در سرزميني راه مي روند كه اشاره اي به همان نتايج جنگ هاي هسته اي دارد كه در آن، انسان ها اگرچه زنده به دنيا مي آيند اما با دست و پاي ناقص. در چنين مكاني جنگ اين گروه كه در برابر سيستم حاكمه قدعلم كرده است، رفتن به سرزمين سبزي است كه تنها جايگاه مناسب زندگي انسان امروز است. در اين كار جرج ميلر، مكس و همقطارانش با وجود اينكه مي دانند در اين دنياي پساهسته اي كه حيات با بدني ناقص و رواني كاملاپژمرده و محيط زيستي تخريب شده زندگي ارزش واقعي خود را از دست داده اما همچنان نااميد نيستند و در تلاش هستند از راه سركشي در برابر اشرار بتوانند تا حدودي زندگي را بازيابند. در اوقاتي كه جنگ خوابيده است در بياباني كه سرگردانند گروهي از سرخ پوستان را مي بينيم كه به جاي سوار بر اسب مجهز به موتوسيكلت هاي پيشرفته هستند و با وجود اينكه سرخ پوستان هم از تكنولوژي منتفع مي شوند اما شوربختانه بر اثر آسيب هاي تجهيزات جنگ هسته اي از صلح و آرامش و محيط زيست و كشاورزي بهره مند نيستند و از راه ديالوگ هاي شان در بيابان معلوم است كه حس عميق نوستالوژيك براي گذشته اي دارند كه آن زمين ها حاصلخيز بودند و كشاورزي و باغداري وآرامش زندگي رونق گسترده اي داشت. اما نمايش تابش قرص خورشيد در آن بيابان جلوه اي هنري است كه تجديد اميد در دل زني مبارزاست كه با مكس هدايت شورش را برعهده دارد. زني رنجور كه در زمان محاصره دشمن دعا مي خواند و مخاطب آن كسي است كه مي شنود و قدرتي فراتر از تجهيزات نظامي دارد كه انسان هاي طاغي به آن مغرورند. خط داستان جرج ميلر با هلاك شدن جو تبهكار و نابودي دار و دسته اش به پايان مي رسد و بار ديگر مردم قحطي زده از محروميت دنياي آب رهايي مي يابند. كارگران و مادراني كه تحت فرماندهي و خودكامگي جو جاودان بودند اكنون زوال او را جشن مي گيرند و احساس همين رهايي را در جاري شدن سيل خروشان ثروت آب مي بينيم. اما حضور كودكان با موهاي تراشيده به جاي سربازان بزرگسال شايد علامتي زيبا باشد مبني بر از بين رفتن سربازان گوش به فرمان و جايگزين شدن آنها با نسلي نونهال كه با مرگ جو تازه مي آيند تا در آينده سرباز تحت فرماندهي سيستم عادلانه اي نو در جهان پساهسته اي باشند.