«سیانور» فیلمی ارزشمند در چرخه تولیدات سینمای ایران

فیلم سینمایی «سیانور» تازه‌ترین ساخته بهروز شعیبی فارغ از بحث‌های ساختاری و تکنیکی به دلایل مختلفی ارزش دیدن دارد. اگرچه به لحاظ ساختاری و تکنیکی هم در مقایسه با بسیاری از آثار این ژانر چند گام جلوتر است. فیلم از لایه‌های گوناگونی شکل گرفته و با استفاده از روایت غیرخطی و تو در تو توانسته توأمان چند قصه را تعریف کند. هم یک عاشقانه سیاسی است و هم یک فیلم پلیسی و هم اثری تاریخی محسوب می‌شود که قصه آن در دهه ۵۰ می‌گذرد. اما به هیچ وجه نباید آن را صرفاً عاشقانه، پلیسی یا سیاسی بدانیم. 
این فیلم نگاهی دارد به مقطعی تأثیرگذار و تاریخ‌ساز از سال‌های قبل از انقلاب اسلامی و با نگاهی به یک مقطع تاریخ انقلاب مروری دارد بر زندگی مجید شریف واقفی یکی از چریک‌های انقلابی که به دلیل انحراف سازمان مجاهدین خلق ایران از آن فاصله گرفت و انشعاب کرد. 

این فیلم به دلایل مختلف ارزشمند و قابل توجه است:
۱- مهم‌ترین نکته بارز و ویژگی فیلم جسارت آن است. «سیانور» در قحطی فیلم‌های سیاسی و تاریخی و بی‌توجهی به سیر حوادث و اتفاقات تاریخ انقلاب اسلامی ساخته می‌شود و در فضای مملو از بی‌دردی قصه‌های سطحی اجتماعی و طنزهای سبک و نازل، تیمی جسارت می‌کنند و به سراغی موضوعی می‌روند که بحق موضوعی حساس و دردسرساز است. جالب اینکه یک تهیه‌کننده بخش خصوصی (سیدمحمود رضوی) آستین بالا می‌زند و پا در این وادی می‌گذارد. در حالی که توقع و انتظار این است که دستگاه‌ها و نهادهای دولتی بر حسب مأموریتی که دارند پی جوی این گونه مفاهیم و موضوعات شوند. 

رسانه جریان‌ساز سینما که تأثیرگذارترین ابزار فرهنگی دنیای مدرن قلمداد می‌شود همواره نقشی مهم در روایت و معرفی انقلاب‌های بزرگ داشته و دارد. سینمای غرب و اروپا در طول صدساله اخیر دهها فیلم شاخص درباره انقلاب‌های معاصر و کلاسیک تولید کرده است. آثاری که توسط سینماگران آن کشور یا با سرمایه‌گذاری مشترک و توسط کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی ساخته‌ شده‌اند ولی به نظر می‌رسد درباره انقلاب اسلامی و وقایع پیش و پس آن متأسفانه به جز فیلم‌های مصرفی و تبلیغاتی روزمره کمتر شاهد ساخت آثار ماندگار و دارای پشتوانه‌های پژوهشی بوده‌ایم و بدبختانه به میزانی که سینمای غرب با اغراض سیاسی و امنیتی در این زمینه فیلم ساخته سینماگران ما نساخته‌اند. 
۲- در این بین، گروهک منافقین که به عنوان خشن‌ترین و سیاه‌ترین تشکیلات که تلخ‌ترین فجایع و ترور را در تاریخ این سرزمین رقم زده‌اند و بیش از ۱۷‌هزار ترور طیف‌های مختلف مردم انقلابی را در کارنامه‌شان دارند، می‌طلبید از طریق سینما و رسانه‌های تصویری مورد توجه ویژه قرار گیرند. 

کار تهیه‌کننده و کارگردان «سیانور» از آن رو ارزشمند است که انگشت روی حساس‌ترین و چالش برانگیزترین موضوع این گروهک گذاشته‌اند. خاستگاه و ریشه‌های انحراف فکری و لغزش‌های ایدئولوژیکی سرآغاز نفاق، قدرت‌طلبی، خیانت، دروغ و تزویر رهبران این گروهک شبه‌سیاسی است که هنوز هم انقلاب اسلامی از این دمل چرکین هر از گاهی آزار می‌بیند. 
سیانور افقی را گشود که سینماگران می‌توانند از این پس، به سراغ سوژه‌هایی گوناگون مانند تاریخچه ترورهای این گروهک، اعلام مبارزه مسلحانه آنها در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی و وقتی انقلاب و مردم در مناطق جنوب و غرب در میدان دفاع با متجاوزان بعثی و صدام گرفتار بوده‌اند، صدها و هزاران مورد ترور‌، حضور در عراق، نقش‌آفرینی به عنوان جاسوس و مزدور رژیم صدام، فعالیت علیه فعالیت‌های هسته‌ای، مغاک وحشتناک پایگاه اشرف که مرکز اصلی فعالیت این گروهک در عراق بوده و سرگردانی و گدایی و مزدوری در اروپا، امریکا و... بروند. 
شک نکنید اگر وقایع این گونه که در بیش از چهار دهه اخیر برای کشورمان اتفاق افتاد در امریکا می‌بود صدها فیلم و سریال پیرامون آن ساخته می‌شد و به اشکال مختلف به کالبدشکافی موضوع از ابعاد و زوایای گوناگون می‌پرداختند. 

۳- فیلم سینمایی «سیانور» درست است که در جشنواره فجر و این اواخر در جشنواره بین‌المللی مقاومت مورد توجه قرار نگرفته ولی این اتفاق هیچگاه از ارزش‌های این فیلم به عنوان یک اثر سینمایی نمی‌کاهد. 
«سیانور» فارغ از صبغه سیاسی و نگاه پژوهشی و تحلیلی به تاریخ سیاسی انقلاب و ریشه‌های یک جریان سیاسی ترور، یک اثر سینمایی است با مختصات کافی و وافی. روایت یک قصه عاشقانه است که همین خط عاشقانه فیلم هم به بسیاری از آثار حال حاضر سینما پهلو می‌زند. مضافاً اینکه اثری است برخوردار از ساختار روایی قوی همراه با تعلیق‌ها و اوج و فرودهای لازم و هوشمندی و دقتی که توسط کارگردان در فضاسازی و خطوط روایی متقاطع به‌کار گرفته شده کار را به اثری جدی، تفکربرانگیز و چندپهلو تبدیل کرده است. 
۴- ویژگی مهم دیگر این فیلم نگاه بی‌طرفانه و روایت به‌دور از تعصب و مبتنی بر تحقیق و تاریخ است. آثار اندکی که در این فضاها و موضوعات در سینمای ایران ساخته شده معمولاً آثار جانبدارانه و شعاری بیش نیستند. در این فیلم اما آدم‌ها نسبی و خاکستری‌اند و حتی در روایت تاریخ ولو برای تقویت درام و ساختار قصه هم، دست به دامن دروغ، جعل و تصاویر مبالغه‌آمیز نمی‌شود. جسارت جالب  شعیبی در بازسازی دقیق فضای تاریخی است که به نظر موفق بوده است. اگرچه بعضاً دیالوگ‌ها ناموسی و متلک هستند ولی نباید مزیت‌های نسبی فیلم را نادیده گرفت. 
ساواکی‌های فیلم خیلی متفاوت با چهره‌هایی هستند که ما در حافظه داریم؛ آدم‌های متفکر، زیرک و کاربلد، شوخ‌طبع و احساساتی؛ طراحی صحنه، لباس، توجه ریزه‌کار‌ی‌ها، کاغذ دیواری‌ها، تقاطع‌ها، گذرها، نور‌پردازی، بازی و میزانسن و دکوپاژ، فلاش‌بک‌ها و مونتاژهای موازی و دینامیک، ریتم تند و ضرباهنگ مناسب، فیلمبرداری به صورت نگاتیو و قاب‌بندی‌های هنرمندانه و جنس نوری که به کار برده می‌شود و ... همگی باور‌پذیرند. 

این در حالی است که شعیبی به دلیل سن کمش این مقطع از تاریخ را تجربه نکرده است. «سیانور» به یک مقطع مهم سیاسی در تاریخ ایران می‌پردازد که تاکنون کمتر در سینمای ایران به آن پرداخته شده است. 
۵- فیلم سینمایی سیانورظرفیت‌های بالقوه و بالفعل زیادی دارد. یک ماجرای خطی و سرراست ندارد. توأمان مجموعه‌هایی از تاریخ، قصه‌های متعدد، اطلاعات و آگاهی‌های فراوان را ارائه می‌دهد و وقتی از فیلم جدا می‌شوی با کلیتی از وقایع گوناگون در ذهنت درگیری؛ ماجراهای عاشقانه، تعقیب و گریزها و شبکه روابط ساواکی‌ها و امنیتی‌ها، ازدواج‌های تشکیلاتی و اختلافات درون‌سازمانی تا تسویه‌های خونین و خیانت زن به شوهر، نامردی و رفیق‌کشی و ... .
۶- نکته دیگر فیلم «سیانور» بهره‌گیری از عوامل شاخص سینمای کشور است؛ بازیگران چهره‌ای مانند مهدی هاشمی و ارائه بازی متفاوت، بهنوش طباطبایی، هانیه توسلی، حامد کمیلی، پدرام شریفی، بابک حمیدیان، آتیلا پسیانی با اجرا و بازی‌های مناسب و تأثیرگذار. 
۷- «سیانور» ارزشمند است به دلیل بعد آگاهی‌بخشی‌اش به نسل جوان و نوجوان امروز. متأسفانه نسل جدید اطلاعات چندانی از تاریخ انقلاب اسلامی و گروه‌های معاند، فتنه‌برانگیز و دشمنان انقلاب اسلامی ندارد. 

این فقدان آگاهی چه بسا بعضاً جوانان و نوجوانان را به بیراهه بکشد. ایجاد بهانه‌ها و انگیزه‌هایی برای بازشناخت تاریخ و اتفاقات گذشته و سیر تحول سیاسی و اجتماعی معاصر ضرورتی است که باید توجه شود و در این بین، نهادها و مراکز فرهنگی، اجتماعی و سیاسی واقعاً مسئولند. 
وقتی فیلمساز و تهیه‌کننده‌ای به‌دور از رویه مألوف و کلیشه‌های رایج گیشه‌پسند دست به چنین اقدام ارزشمندی می‌زند، شایسته است مورد حمایت قرار گیرد. نسل جدید ما بسیاریشان، هنوز نمی‌دانند عنوان دانشگاه صنعتی شریف و فلسفه نامگذاری یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های کشور به نام دانشگاه صنعتی شریف چیست؟ پس ما بسیار نیاز داریم تا نمادها، سمبل‌ها، نشانه‌ها، روند حوادث و سیر تحولات و شخصیت‌های مرجع و مبرز تاریخ معاصر انقلاب را از دریچه سینما معرفی کنیم. 
همانند فیلم نجیب و شریف «سیانور» اثری که برخلاف ذهنیت سیاست‌گریز سینمایی جامعه و ابتلای ذائقه مخاطب به فیلم‌های سطحی و نازل فضای جدیدی را عرضه کرده است. درست است که شاهکار نیست ولی در چرخه تولیدات سینمای ما جای این گونه تولیدات خالی است. پس به فال نیک بگیریم.

 شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.  [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]