دورهمی در مرز واقعیت

یکی از سختی‌های کار تلویزیونی و البته ظرافت‌های فعالیت رسانه‌ای این است که با کمترین استفاده از تعارف و با حداکثر واقع‌بینی مسائل را مورد نقد قرار دهد و آنها را به چالش بکشد.  برنامه‌های متعددی در همه این سال‌ها ساخته شده‌ که بنا داشته‌اند پیام‌های خود را از طرق مختلف به مخاطبان برسانند. استفاده از نمایش، جذابیت‌های بصری، موسیقی، کلیپ، استفاده از هنرمندان، ورزشکاران و چهره‌ها یا خیلی کارهای دیگر، فرآیندهایی است که بسیاری برای انتقال پیام طی می‌کنند. این فرآیندها آنقدر معمول شده است که در جلسات اولیه ایده‌پردازی برای کلید خوردن برنامه‌های تلویزیونی یکی از «option»ها و پیشنهادات همین دعوت از ستاره‌ها برای پیش بردن اهداف برنامه‌سازی است. در این بین آنچه تجربه گذشته تلویزیون و بررسی برنامه‌های پیام‌محور نشان می‌دهد، عدم «صراحت» و به عبارت عامیانه «چرخاندن لقمه دور سر» برای زدن حرف‌های عادی و آموزش‌های رسمی است. فرآیندی که کار را سخت می‌کند. دورهمی اما با صریح‌ترین ادبیات و البته با نگاهی طنازانه جوری که هم عیب و نقص‌ها را به رخ بکشد و هم در پی رفع آنها و حل مسائل باشد و هم سعی کند مسائل مطرح‌شده حالت بی‌ادبی نگیرد، همه این فرآیندهای کهنه در انتقال پیام را با سادگی لحن مهران مدیری جایگزین کرده است. 

در روزهای ابتدایی تولید برنامه «دورهمی» توسط مهران مدیری نقدهایی درباره کپی‌کاری این مجموعه مطرح شد. اما این مساله نمی‌توانست به یک نقطه ضعف برای مدیری تبدیل شود، چرا که او با شناخت مناسبی از فضا و محتوا و اولویت دادن به مسائل اجتماعی و در واقع  با زندگی کردن در زمانه خویش، شرایطی را فراهم کرد که محتوا بر فرم- که گفته می‌شد، تقلیدی است- چیره شد و حالا کم‌کم اصل انتقاد کپی بودن، فراموش شده است. چنانچه پیش‌تر در این روزنامه اشاره کردیم منتقدان «کپی‌کاری» مهران مدیری نسبت مناسبی با محتوا برقرار نکرده‌اند. این ادعا درباره کپی بودن دورهمی به نحوی مطرح می‌شود که گویی الباقی برنامه‌های پخش‌شده از سیما، منحصر به فرد، بدیع، تازه و ابتکاری‌اند! در حالی که پرسابقه‌ترین برنامه فوتبالی تلویزیون، حتی در تغییر و تحولات هرازگاه و سالانه و... نیز به کپی‌برداری از یک برنامه ایتالیایی ادامه می‌دهد و البته مخاطبان خود را هم حفظ کرده است. به نظر نمی‌رسد عیب و ایراد گرفتن از صرفا دکور مشابه یا فرم مشابه برنامه تلویزیون‌های دیگر، محلی از اعراب داشته باشد،  آن هم وقتی مهران مدیری در محتوا با یک ایده‌پردازی خلاقانه حتی به «خندیدن» هم جهت می‌دهد و صرفا «الکی خندیدن» را تجویز نمی‌کند. این روزها به‌رغم اینکه تعدادی از همکارانش در پروژه «دورهمی» کنار گذاشته شده‌اند، باز به تنهایی حتی بهتر از گذشته «دورهمی» را اداره می‌کند، چرا که به اعتقاد برخی مخاطبان، بخش نمایش در دورهمی یک بخش زائد و اضافی تلقی می‌شد.

اخیرا هم مدیری از تغییرات اساسی در «دورهمی» خبر داده است.  دورهمی یک حرکت خلاف جریان معمول در تلویزیون است. زمانی که می‌تواند با یک گفت‌وگوی معمولی خلأ بسیاری از برنامه‌های اجتماعی را در تلویزیون با نقدهایی صریح پر ‌کند. نقد صریح به سیاست، اقتصاد و اجتماع آن هم با زبان طنز اگرچه ساده به نظر می‌رسد اما معمول نیست. منظور از صراحت به هیچ وجه بی‌ادبی یا بی‌حیایی نیست که ابدا در برنامه مهران مدیری نیز وجود ندارد.   نشان دادن ایرادهای معمول جامعه مدرن و نقد آن، مواجهه‌ای صریح با واقعیت و با هم خندیدن به عیب‌هایی که انسان امروز حتی خود، آنها را دوست ندارد و نمی‌پسندد و جبر مدرنیته آنها را بر او تحمیل کرده، ویژگی مهم «دورهمی» است.  نقد نوکیسگی، «تازه به دوران رسیدگی»، تجمل و اشراف، نقد آقازادگی و به چالش کشیدن سلبریتی‌های مرسوم از اتفاقات کم‌نظیر دورهمی است. مدیری اگر هم کپی یا تقلید کرده باشد، از خود و ایده‌ای که همیشه در آثارش پیش می‌برد کپی‌برداری کرده است. همانطور که گفته شد دورهمی نمونه‌ای خاص از یک برنامه اجتماعی است. برنامه‌ای که «خندیدن» را با «نقد» همراه کرده است و شاید نقطه تمایز مدیری با دیگران همین‌جاست. مثلا همین گفت‌وگوی اخیر مهران مدیری با ابوالفضل جلیلی را در نظر بگیرید. جلیلی چهره‌ای است که خود نیز علاوه بر ویژگی‌های برنامه مدیری صراحت ذاتی دارد. در پایان برنامه وقتی مدیری از او خواست توصیه‌ای به جوان‌ها کند، او بعد از اینکه از تصمیمش برای اهدای بهترین جایزه سینمایی به مادران شهدا خبر داد، با «رک‌گویی» گفت: «من در اینستاگرام می‌بینم دخترها مدام پست می‌گذارند که یکی ترکشان کرده و ناراحتی می‌کنند. شما نباید خودتان را ببازید. می‌خواهم بگویم به جهنم که پسرها ترک‌تان کرده‌اند. آنها اگر واقعا دوستتان داشته باشند باید بیایند خواستگاری و با شما ازدواج کنند. کسی که فقط بخواهد دوست پسر شما باشد، عاشق شما نیست!» حالا تصور کنید همین حرف‌ها قرار بود در برنامه اجتماعی خاصی بیان شود، بعد از اینکه هزار ترفند و ایده و روش برای ابراز آن خرج می‌شد، معلوم نبود اثر احتمالی این بیان صریح را هم داشته باشد، چرا که در نسبتی از ادا و اطوار قرار دارد. در صورتی که نیاز امروز رسانه‌ها بازگشتن به مرز واقعیت است؛ کاری که دورهمی کرده است.