منظوم
نقدها
«ملک سلیمان»؛ فیلمی عظیم‌ و حیرت‌انگیز درباره سلیمان‌نبی

ملک سلیمان / یادداشت

«ملک سلیمان»؛ فیلمی عظیم‌ و حیرت‌انگیز درباره سلیمان‌نبی

Name: «ملک سلیمان»؛ فیلمی عظیم و حیرتانگیز درباره سلیماننبی
Item: ملک سلیمان
Author: علیرضا پورصباغ

علیرضا پورصباغ : آخرین ساخته «شهریار بحرانی»، اقتباسی قرآنی و شعف‌انگیز است که در پرداخت شخصیت محوری دقتی خاص لحاظ شده و نسبت به نمونه هالیوودی‌اش محوریت قصه از آن پیامبر است.

11 آبان 1395

1- «نگاه تطبیقی» با کمی کنکاش در تاریخ سینمای جهان می‌توان اعتراف کرد عظیم‌ترین و حیرت‌انگیز فیلمی که درباره «سلیمان نبی» ساخته شده آخرین ساخته شهریار بحرانی است. با یک کنکاش ساده می‌توان فهمید که این ادعا چندان اغراق‌آمیز نیست. اگر فیلم «ملک سلیمان» را با نمونه‌ ایتالیایی‌اش ، «ملکه سبا» ساخته «پیتر فرانسیچی» محصول 1952 لوکس فیلم ایتالیا ، (با حضور بازیگرانی همچون لئونواروفو، جینو چروی) قیاس کنیم به سادگی متوجه خواهیم شد ساخته «فرانسیچی» فاقد بدنه روایی شفاف با جاذبه‌های محتوایی است. این نمونه ایتالیایی کشدار به صورتی کاملا تئاتری ساخته شده است، در مقایسه با «سلیمان» و «ملکه سبا» (کینگ ویدور) ، محصولی هالیوودی و تحت تاثیر نظام استودیویی آن دوران ، آخرین ساخته «شهریار بحرانی»، اقتباسی قرآنی و شعف‌انگیز است که در پرداخت شخصیت محوری دقتی خاص لحاظ شده و نسبت به نمونه هالیوودی‌اش محوریت قصه از آن پیامبر است. در محتوای اثر «کینگ ویدور» جاذبه‌های دروغین روایی ، افزودن تمی شکسپیری، خرافه‌های تاریخی ، بن مایه‌هایی چون اختلافات بر سر قدرت میان «سلیمان نبی» و برادرش دست‌مایه اصلی این اثر هالیوودی است و افزودن تم فم فتال به چهارچوب کلاسیک فیلم از شکوه معصومانه «سلیمان» می‌کاهد. تلویزیون، «بی بی سی» در دهه هشتاد نیز دست به ساخت مجموعه ده گانه‌ای درباره پیامبران الهی زد که از قضا، «سلیمان نبی» محصول «بی بی سی» یکی از ضعیف‌ترین فیلم‌های محتوایی و فرمی این مجموعه است. در سال 2009 فیلمی با نام «سالمون کین» (مایکل جی بست) ساخته شد که تمام مایه‌های اصلی فیلم «کینگ ویدور» را با کمی خرافه بیشتر ترکیب کرده و قصه را به قرن شانزدهم در انگلستان برده است و اختلاف «سلیمان» و برادرش در این فیلم که اقتباسی از فیلم «ویدور» است، در محوریت داستان قرار دارد. «سالمون کین» همچون قصه اصلی «سلیمان نبی» جدال با اهریمن را در بن مایه داستانی خود دارد اما فیلم به شدت ضعیف و پیرنگ اصلی روایت قصه‌ای شوالیه‌ای در پس روایتی عاشقانه ، کم‌مایه و ضعیف است.

2- «فنآوری های هالــیوودی» سال‌هاست که کارشناسان فرهنگی ، مذهبی و رسانه‌ای بسیار کوشیده‌اند تا آنچه را که به نوعی تألیفات خرافی هالیوود نامیده می‌شود، زیر سئوال برند و پشت پرده خرافی پدیده‌هایی همچون جن گیری و مردگان زنده (زامبی‌ها) این آثار را تشریح و نقد کنند. پدیده جن گیری «ویلیام فرید کین» سبب شد که بنگاه‌های دینی که جن‌گیری را بایگانی کرده بودند دوباره آنرا احیا کنند و به آموزش کشیش‌ها برای اموری همچون مبارزه با شیاطین خصوصا پدیده جن‌گیری روی آورند. از این مقطع تاریخی پدیده جن‌گیری به نوعی به فرهنگ عامه جهانی نیز سرایت کرد. سازندگان «ملک سلیمان» با شعار اقتباس قرآنی اما با بهره‌گیری از الگوها و متدهای متداول عملا در نشان دادن وقایع فیلم چنگ به الگوهایی نظیر جن‌گیری، احیای پدیده زامبی زده‌اند که مغایر با تشرع و باورهایی موجود در مکتب اسلام است. سازندگان «ملک سلیمان» برای برگردان سینمایی این قصه قرآنی به جای آنکه متدهای تازه‌ای را برگزینند تا شمایل اهریمنی شیاطین شکل تازه و مولف داشته باشد از الگوهای موجود جهانی بهره برده‌اند و از کشف الگوهای نو امتناع کرده‌اند ، برای نشان دادن موجودات اهریمنی همان الگوهای هالیوودی دستمایه اصلی جلوه‌های بصری فیلم است. ورود این موجودات و تغییر شکل انسان‌ها به صورت زامبی و یا انسان‌های تسخیر شده توسط شیاطین عملا بروی الگوهای هالیوودی صحه می‌گذارد. از این منظر «ملک سلیمان» اثری مستقل و مولف نیست ، چرا که قصه «سلیمان نبی» با توجه به اقتباس قرآنی ،الگوهای کاربردیش برای تصویر موجودات اهریمنی ابر شیاطین هالیوودی را تداعی می‌کند ، از این منظر موضوع اقتباس قرآنی که از جانب سازندگان مطرح شده تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.

3- «ذوق‌زدگی کارگردان» سینمای وطنی در این سالیان در اثر نبود بودجه بیشتر تولیداتش معطوف به سینمای اجتماعی می‌شود و همین موضوع سبب شده عملاً سینمای اجتماعی در قالب فرمی متکی به نماهای بسته چند ساختمان و آپارتمان و....باشد ، به تدریج میزانسن و دکوپاژهای غیر متعارف از بدنه فیلمسازی فراموش شود ، «شهریار بحرانی» به عنوان نماینده بسیاری از کارگردان‌های داخلی با ساخت فیلم «ملک سلیمان» عملاً نشان داد که کارگردان‌های ایرانی برای ساخت آثاری از این دست در مرحله آزمون و خطا به سر می‌برند، گرفتار شدن در حیطه سینمای اجتماعی این آسیب را به بدنه سینما وارد می‌سازد و به تدریج آثار سینمایی ایران رفته رفته شبیه تله ف‌لم‌های تلویزیونی خواهد شد. پردواکشن عظیم این فیلم به «شهریار بحرانی» فرصت این آزمون و خطا را اعطا کرده است ، در بیشتر موارد کارگردان در چیدمان تصاویر و تلقی او از دکوپاژ‌های مختلف به خطا می‌رود. فیلم «ملک سلیمان» از لانگ‌شات لبریز است که عملاً بخش عظیمی از آن‌ها در خدمت محتوا و روایت فیلم نیست. مثلاً بخش‌های سوار کاری و سفر «سلیمان» به شهر‌های مختلف را شاهد هستیم که دوربین از نمایی تقریباً مدیوم سعی می‌کند حرکت اسب‌ها را حماسی‌تر نشان دهد تصویر کات می‌خورد و «سلیمان» به دلیل مرگ همسرش باز می‌گردد. اگر آثار حماسی کلاسیک سینما را مد نظر قرار دهیم ، وجود چنین تصاویری مثل سوار کاری قهرمان و یا قهرمانان، با آن تصاویر و صداگذاری متفاوت، زمینه‌ای فرمی برای احیای یک پیامد حماسی محتوایی است. اما این مقدمه چینی حماسی و تصویر «سلیمان» با اعوان و انصارش با آن شکوه تصویری باید مقدمه یک نبرد و یا برخورد باشد ، اما کات می‌خورد به گرفتن یک خبر و در نهایت یکه سواری «سلیمان» برای بازگشت و به خاک سپاری همسرش. یا نبردی که در کنار دریا رخ می‌دهد با توجه به شروع فیلم که دوربین آسمان و ریسمان را در می‌نورد و به دو سوار کار می‌رسد که آن دو سوار نیز مقصدشان محوریت روایی ندارد و تمامی آن آسمان و ریسمان کردن تصاویر به ملاقات با یک جادوگر ختم می‌شود، این مقدمه چینی تصویری چنین طولانی و استفاده از نماهای لانگ در این بخش ابتدایی محلی از اعراب ندارد. در عوض نبردی که در کنار دریا رخ می‌دهد فاقد نماهای با شکوه است تا عظمت نبرد خیر و شر را عیان کند. در فیلم‌های حماسی و تاریخی نبرد نهایی در انتهای فیلم رخ می‌دهد ، فیلمی که از لانگ‌ها و هلی شات‌های عظیم لبریز است ، در نبرد نهایی نیروهای خیر وشر ، همانند پیروزی نخستین کنار دریا، فاقد این گونه نماهای عظیم است و اگر گاه چنین نماهایی گرفته شده آنچنان به این نبرد نهایی عظمت نمی‌بخشد. به نظرم تصاویر و نماهای کاربردی در سراسر فیلم فاقد یک ترتیب حرفه‌ای است و نبرد نهایی به دلیل لحاظ نشدن موارد تکنیکی آنچنان افسونگری نمی‌کند. فیلم «ملک سلیمان» اثری متناسب با استاندارهای جهانی است و در مقایسه با آثاری نظیر «بن هور» ، «اسپارتاکوس»، «آیوانهو»، «گلادیاتور» و حتی «رابین هود»، فرم در خدمت محتوا نیست و ذوق‌زدگی کارگردان برای گرفتن تصاویر عظیم ابتدایی که سایر کارگردان‌های دیگر ایرانی حسرتش را می‌برند کاملاً مشخص است. در نبرد نهایی قبل از اعطای انگشتر به «سلیمان» تمامی نبردها با قاب‌های مدیوم‌تری گرفته شده و بخش پایانی فیلم عملاً به سریال‌های تلویزیونی حماسی آسیای شرقی شبیه‌تر است. یا در مورد نماهای نزدیک ، تاکید‌های بی‌دلیل بروی صورت بازیگر نقش «سلیمان» در بیشتر موارد کاملاً بی‌دلیل است و به ساختار لطمه می‌زند، در بیشتر این تاکیدات بازیگر دیالوگ ندارد و ایست تصویری بروی صورت قهرمان زبان تصویری فیلم را دچار لکنت می‌کند. 4- «یک نکته» یک نکته در قصص تمامی پیامبران ابراهیمی وجود دارد و آن هم شیوه ارتباط آن‌ها با پروردگار است ، عموماً رابط سخن میان باری تعالی و پیامبرش، جبرئیل (ع) است اما عملاً می‌بینیم که در این فیلم این قاعده رعایت نشده است و گویی خداوند به صورت مستقیم با پیامبرش ارتباط برقرار می‌کند. 5- افتخار آفرین با این همه و تمام نقدها وارده پوستر فیلم را که تماشا می‌کنم به ماحصل زحمت سازندگانش افتخار می‌کنم.

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شناسه نقد : 6473159

منبع: فارس

نقدهای دیگر "ملک سلیمان"

حسن عباسی: «ملک سلیمان» تصویر کامل فتنه است

مجید عاصمی: «ملک سلیمان»؛ یک اتفاق فرخنده در سینمای ایران/ نقد شفاهی

یزدان سلحشور: آن فیلم دهه شصتی را ترجیح می‌دهم/ نقد شفاهی

محسن آزرم: این بود ارباب حلقه های ایران ؟/ نقد شفاهی

شاهین شجری: فراتر از حد انتظار/ نقد شفاهی

منوچهر اکبرلو: چرا میلیارد‌ها تومان خرج می‌کنیم/ نقد شفاهی

مسعود فراستی: بیخود کرده‌اند شش میلیارد خرج «ملک سلیمان» کرده‌اند/ نقد شفاهی

محمدحسین صفار هرندی: برای بیشتر دیده‌شدن فیلم شکوهمند"ملک سلیمان" احساس وظیفه کنیم

محمدحسین صفار هرندی: فیلم «ملک سلیمان» سد بین ما و سینمای غرب را شکست/ نقد شفاهی