به افتخار داستایوفسکی

پل خواب به کارگردانی اوکتای براهنی فیلمی است که به تصریح خود فیلمساز و چنانکه از سیر حوادث می‌توان فهمید، برداشت آزادی است از داستان جنایت و مکافات نوشته نویسنده شهیر روس، داستایوفسکی. استفاده از عبارت «برداشت آزاد»نیز خود حاکی از نوع نگاه فیلمساز به داستان اصلی است و تفاوت‌های این نوع استفاده از داستان را با «اقتباس» مورد تأکید قرار می‌دهد.

فیلم «پل خواب» ماجرای قتل پیرزنی ثروتمند و تنها، به دست یک جوان و واکاوی زمینه‌ها و انگیزه‌ها و همچنین پیامدهای این جنایت است؛ جنایتی که نقطه اشتراک اصلی این دو اثر محسوب می‌شود. اما مهم‌ترین تفاوت این فیلم با داستان جنایات و مکافات را شاید بتوان در قرار گرفتن نقطه ثقل آن‌ها جست. چنانکه در فیلم براهنی بار اصلی داستان بر دوش نیمه اول روایت و نمایش انگیزه‌های شکل‌گیری جنایت است؛ در حالی که در رمان داستایوفسکی بار اصلی روایت را حوادث پس از قتل یعنی عذاب وجدان قاتل پس از گفتگوهای طولانی و ویرانگر او با بازپرس و حلاجی افکار و ذهنیاتش در ارتباط با حادثه، بر دوش می‌کشد. همچنین داستان جنایات و مکافات اثری نهیلستی است که به نوعی محاکات وضعیت بحرانی بشر در جهان امروز است.

انگیزه‌های قاتل در داستان داستایوفسکی بیش از آنکه اقتصادی باشد، روانی و متأثر از ذهنیات قاتل است. او حتی از پول‌های به سرقت رفته نیز استفاده نمی‌کند و آنچه بیشتر او را در مسیر جنایت پیش می‌برد تردیدها و یأس‌هایی است که با آن‌ها دست به گریبان است. اما به نظر می‌رسد مجال تنگ نود دقیقه‌ای فیلم براهنی، با حرف‌هایی در حوزه‌های اجتماعی و چه بسا دغدغه‌هایی اساساً متفاوت، بر خلاف داستان مفصل جنایات و مکافات بستر مناسبی جهت طراحی انگیزه‌های لازم برای جنایت نیست. از این رو متوسل شدن فیلمساز به مسئله مواد مخدر نیز گویی بیشتر در جهت زمینه‌سازی در همین فرصت کوتاه بوده است. به بیان دیگر کارگردان در مدیوم سینما نه توانایی و نه قصد آن را داشته است که در معرفی شخصیت اصلی داستان و انگیزه‌های او برای قتل به عوامل فلسفی و روان‌شناختی بپردازد. به همین دلیل تلاش کرده است با مسئله مواد مخدر تا حدود زیادی جای خالی زمینه‌سازی‌های روانی را پر کند و قصه‌اش را جلو ببرد.

پایان‌بندی رمان داستایوفسکی در راستای حرکت کلی داستان و پایانی نهیلیستی است. در واقع اعتراف قاتل در آنجا، نه از جنس پشیمانی یا توبه، بلکه از سنخ انتحار و خودویرانگری انسانی به پایان‌رسیده است. در حالی که پایان فیلم «پل خواب»به رغم روایت سنگین و فضای پرفشار اثر، پایانی به نسبت گشاینده و روشن است. اقدام انسانی و مسئولیت‌پذیرانه پدر در این فیلم در صورت خوانش در بستر کلی داستان و پیش چشم داشتن شخصیتی که از او در داستان به مخاطب معرفی می‌شود، رفتاری عمیقاً وجدانی و شرافتمندانه است. فیلم «پل خواب» فیلمی است که با وجود بازی‌های درخشان بازیگران و روایت قصه‌گویش، ظرفیت‌های خوبی برای برقراری ارتباط با مخاطبان خود را دارد، اما از سوی دیگر به دلیل خشونت فراوان برخی از صحنه‌ها در آن و نمایش مکرر مصرف مواد مخدر می‌تواند از با اما و اگرهایی نیز همراه باشد.