نگاهی به فیلم رفقای خوب

رفقای خوب رابطهء متقابل بین هنری که به نظر می‏رسد در کنترل‏ روایت است و دیدگاهی دیگر-شاید دیدگاه اسکورسیزی یا روای«تجریدی‏تری» را نشان می‏دهد که توانایی فیلم برای در اختیار گرفتن ادراک را نشان می‏دهد. این کار چنان پیچیده انجام می‏شود که ما مردد بر جا می‏مانیم.«داستان» هنری با نماهای ثابت نقطه‏گذاری می‏شود.لحظاتی که طی آن تصویر ثابت‏ می‏ماند،در حالی که هنری در اتفاقی که افتاده یا خواهد افتاد تأمل می‏کند. این موضوع با حرکتهای استادانه دوربین صورت می‏گیرد،همچون نمای‏ چهار دقیقه‏ای حرکت دوربین روی ریل که هنری و کارن را حین قدم زدن‏ در خیابان،در باشگاه شبانه کاپاکابانا،پله‏ها،آشپزخانه و کنار میز تعقیب می‏کند.

گه‏گاه کارن جای هنری را به‏عنوان راوی می‏گیرد.و به نظر می‏رسد که راوی زن روایت را پیش می‏برد.گاهی تدوین هردو را در برمی‏گیرد و نقطه دید شخصیتها را تقلید می‏کند،مثلا در انتهای فیلم که کارن و هنری‏ تحت‏تأثیر کوکائین،نشئه و دیوانه‏وار تصور می‏کنند که یک هلی‏کوپتر در تعقیب آنها است.تدوین این بخش سریع و اضطراب‏آمیز است.به نظر می‏رسد که زمان سرعت گرفته است.

نهایتا اسکورسیزی شخصا فیلم را در اختیار می‏گیرد.این فیلم اوست‏ و یکی از چیزهایی که او علاقه به انجامش دارد،تفسیر دربارهء فیلم‏های‏ گنگستری به‏طور کلی و به‏طور اخص کشش و واکنش ما نسبت به آنها است.او می‏خواهد دربارهء داستانها و گویندگانشان فکر کند.او کاری می‏کند تا هنری،خلافکار خرده‏پا،که دوستانش را لو می‏دهد،تبدیل به شخصیتی‏ بسیار جذاب شود.او می‏داند که این کار آسانی است.هنری دائما اعتماد به‏ نفسش را نشان می‏دهد و از خشونتهای دوستانش پرهیز دارد.او مردی‏ خوش‏تیپ،باحال و مملو از سرزندگی است.ولی این موضوع کافی نیست‏ تا ما را وادارد جنایتکاری خرده‏پا را دوست داشته باشیم.لازم است تا اسکورسیزی بین ما و شخصیتش فاصله بیشتری ایجاد کند.او این کار را دائما با اشاره به آسیب‏پذیری هنری در حکم مرجع فیلم انجام می‏دهد و نهایتا این مرجعیت را کاملا از بین می‏برد.او در سراسر فیلم با نقطه دید هنری بازی می‏کند.در اواخر کار،هنری بعد از آن‏که دستگیر می‏شود به‏ دیدن جیمی(رابرت دنیرو در نقشی نسبتا کوتاه در فیلمی از اسکورسیزی) می‏رود.هنری می‏خواهد جیمی و بقیه را به پلیس لو بدهد.آنها در یک‏ رستوران ملاقات می‏کنند و کنار پنجره‏ای می‏نشینند.دوربین طوری قرار گرفته که هردو مرد را در نیمرخ نشان می‏دهد.

ناگهان دیدگاه تغییر می‏کند.اسکورسیزی هم زمان از زوم و حرکت‏ دوربین روی ریل را در جهات مخالف استفاده می‏کند.بدین ترتیب به نظر می‏آید پسزمینه(چیزی‏که بیرون از پنجره رستوران دیده می‏شود)حرکت‏ می‏کند در حالی که شخصیتها ثابتند.این تکنیک را آلفرد هیچکاک در سرگیجه برای نشان دادن واکنش اسکاتی نسبت به ارتفاع مورد استفاده‏ قرار داد.اسپیلبرگ در آرواره‏های کوسه آن را برای بازنمایی‏ واکنش کلانتر برادی پس از دیدن کوسه به کار گرفت و از آن به بعد در بسیاری از فیلمهای دیگر دیده شده است.این تکنیک از حد وسیله‏ای که‏ آگاهانه از سوی فیلمسازان جوان برای ادای احترام به هیچکاک مورد استفاده‏ قرار می‏گرفت،تبدیل به کلیشه‏ای سینمایی شد.در رفقای خوب این‏ تکنیک حکم نوعی تفسیر خارجی را دارد.این هشدار که جهان ساخته‏شده‏ به وسیله فیلم در حال فروریختن است و شخصیتی که به او نزدیک شده‏ایم، تکیه‏گاهش را از دست داده یا اصلا تکیه‏گاهی نداشته است.این نوعی ژست‏ ساختگی دوربین و عدسی است که تأکید می‏کند هرچیز را که از دریچهء چشم دوربین می‏بینیم ساختگی-به‏معنای واقعی کلمه«هنری‏ساز»است.

موفقیت کارگردان در تضعیف نقطه دید شخصیت و وابستگی ما به آن‏ در سکانس محاکمه انتهای فیلم نمود می‏یابد.در این‏جا هنری از صحنه‏ خارج می‏شود.عملا در فضای دادگاه قدم می‏زند و دوربین را مخاطب قرار می‏دهد،کاری که سبک تداوم روایی هالیوود آن را منع می‏کند.بدین ترتیب‏ اذعان می‏شود که تمام اینها توهم است و کلا در ذهن یک نفر-هنری، کارگردان با ما می‏گذرد.در حالی که فیلم به پایان می‏رسد،هنری را در برنامه‏ حمایت از شهود می‏بینیم که در منطقه‏ای حومه‏نشین و گمنام دوباره نقش‏ راوی را دارد و نق می‏زند که چرا نمی‏تواند یک سس گوجه فرنگی خوب‏ بیابد.او بار دیگر به دوربین نگاه می‏کند و لبخند می‏زند.انگار می‏گوید: «می‏دونیم موضوع چیه،مگه نه؟»از آن‏جا که ما هنوز کاملا نمی‏دانیم‏ موضوع چیست،اسکورسیزی نمای اینسرت تامی،دوست خشن و سرخوش‏ هنری(جوپشی)را نشان می‏دهد که مسلسلش را به طرف دوربین شلیک‏ می‏کند.این نما در هیچ لحظهء دیگری از رفقای خوب دیده نمی‏شود.در واقع به فیلم دیگری،سرقت بزرگ قطار،ساختهء ادوین س.پورتر در 1903 اشاره دارد.در سرقت بزرگ قطار یک گاوچران در ابتدا و انتهای‏ فیلم اسلحه‏اش را به طرف دوربین شلیک می‏کند.این کار به صلاحدید نمایش دهندهء فیلم انجام می‏شد تا مخاطبان را دچار هیجان کند.

پس اسکورسیزی به مخاطب چشمکی می‏زند و اشاره‏ای به تاریخ فیلم‏ دارد.او می‏خواهد تا بدانیم از چه چیز گنگسترها و خشونت خوشمان می‏آید. ما دوست داریم تماشا کنیم.می‏خواهیم در امان باشیم.دوست داریم آرزو کنیم و از توازن ظریف میان کنترل و ترس لذت می‏بریم.به علاوه از شخصیت جذاب خوشمان می‏آید.در رفقای خوب اسکورسیزی ما را به‏ شخصیتی دوست داشتنی نزدیک می‏کند که به نظر می‏آید دنیا را در اختیار دارد ولی متوجه می‏شود که هم‏چون خود ما در کنترل فیلمی است که مشغول‏ تماشای آن هستیم.کارگردان با شخصیتهایش و ما بازی می‏کند و به ما اجازه می‏دهد تا در شوخی‏ها شریک یا اغوا شویم.هرچه نباشد فقط یک فیلم‏ تماشا می‏کنیم و انتخاب با ما است.علاقه اسکورسیزی به انعکاس ساختارهای‏ فیلم نزد مخاطب،و پرده‏برداری از جنبهء توهم‏آمیز آن یکی از ویژگی‏های‏ مشترک مؤلفان مدرن است.آنها برخلاف اسلاف خود نمی‏خواهند صرفا راهبردهای قدیمی تداوم روایی کلاسیک را تکرار کنند بلکه می‏خواهند این‏ سبک را بررسی کنند و گسترش دهند.

مترجم: علی عامری