جنگ از زاویه‌ای دیگر

«تنگه ابوقریب» را در جشنواره فیلم فجر تماشا کردم و بی اغراق میخکوبم کرد؛ نه تنها مرا که تمامی تماشاگرانش را. 
بی تردید «تنکه ابوقریب» نخستین فیلم ژانر دفاع مقدس سینمای ایران نیست و آخرینشان هم نخواهد بود اما آخرین ساخته ی بهرام توکلی به راستی جنگ را تا یک قدمی صندلی مخاطب می آورد گو این که تماشاگر درست در همان فضاست و همان لحظات سخت و طاقت فرسای آدم های فیلم را شخصاً تجربه می کند. شکی ندارم که واقعی بودن داستان فیلم و رعایت هنرمندانه ی عناصر اقتباس در کار یکی از دلایل موفقیت آن است اما قطعاً این تمام ماجرا نیست و «تنگه ابوقریب» به لحاظ کارگردانی، طرح درست دکوپاژ و میزانسنش و بهره گیری دقیق از پتانسیل طرح اصلی اش به منظور تبلور وجوه همواره نادیده کرفته شده ی سینمای جنگ، توانسته است تصویر منحصر به فردی را از "جنگ" در سینمای ایران به ثبت برساند؛ تصویری که به شدت شما را به یاد الگوهای هالیوودی این ژانر خواهد انداخت. "تنگه ابوقریب" به معنای واقعی کلمه "سینما"ست.

امیر جدیدی در فیلم سینمایی تنگه ابوقریب

به لحاظ فرم و اجرا و عناصر دیگری چون فیلمبرداری و تدوین، «تنگه ابوقریب» فیلمی در سطح استانداردهای بالا و جهانی ژانر خود قرار می گیرد اما بد نیست نگاهی هم به فیلمنامه ی آن داشته باشیم؛ بهرام توکلی همواره نشان داده از آن دست فیلمسازانی ست که به متن کار و فیلمنامه آن نیز به اندازه اجرا اهمیت می دهد و قالباً خود نویسنده ی فیلمنامه ی کارهایش است. شاید تبحر او در نوشتن فیلمنامه های تمیز، قانونمند و خلاقانه یکی از عمده دلیل های خوش ساخت بودن فیلمهایش باشد؛ فیلم هایی که هر یک در ژانر خود علاوه بر اجرای تمیز و شسته رفته به لحاظ متن و محتوا نیز قوی و قاعده مندند و می توان ردپای فیلمسازی خلاق را در آن ها یافت. «تنگه ابوقریب» نیز قطعاً حاصل فیلمنامه ای فکرشده، دقیق و برجسته است. شاید گاه تاکید بر بخش های غیرضروری در آن باعث کاستن از ریتم اثر گردد؛ شاید برخی از سکانس ها یا دیالوگ ها را بتوان از کار حذف نمود بی آن که لطمه اساسی به آن وارد گردد اما اگر بخواهیم با دیده ی اغماض و کلی نگری به «تنگه ابوقریب» بنگریم بی شک فیلمنامه اش نیز پا به پای دیگر بخش های کار پیش می رود و از نفس نمی افتد. البته نمی توان منکر این امر شد که «تنگه ابوقریب» مقطعی از یک اتفاق تراژیک در تاریخ هشت ساله جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است و به طبع تبدیل کردن یک "مقطع" و یک "رویداد" به یک فیلم بلند کار چندان آسانی نیست؛ به همین جهت شاید در برخی بخش های فیلم نوعی "بی داستانی" به چشم بخورد؛ نوعی بی داستانی که احتمالاً از متفاوت بودن ساختار فیلمنامه ی اثر نسبت به سایر فیلم های جنگی نشئت می گیرد و شاید همین امر باعث شود فیلمنامه ی این فیلم چندان متعارف به نظر نیاید با این حال این مسئله از ارزش کار نمی کاهد و حتی از منظری دیگر می توان آن را تنها وجه تمایز فیلمنامه ی آن با دیگر آثار هم ژانرش به حساب آورد؛ این که «تنگه ...» به چند ساعت از یک رویداد هولناک این چنین ماهرانه پرداخته است.

جواد عزتی در فیلم سینمایی تنگه ابوقریب 

یکی از مشکلاتی که اما با فیلم دارم شخصیت پردازی های آن است که شاید آن قدر که باید درنیامده اند. می پذیرم که «تنگه ...» فیلمی داستان محور است و قرار نیست شخصیت ها در آن از یکدیگر به شیوه ی فیلمهای شخصیت محور متمایز گردند و تمرکز فیلمساز بر آن ها باشد اما فکر می کنم با توجه به سابقه ای که توکلی در شخصیت پردازی های درخشانش در فیلم های پیشین خود داشته است این انتظار می رفت که در این فیلم نیز توجه بیشتری به این وجه از فیلمنامه شود اما «تنگه ..» به لحاظ پردازش روایی و فضاسازی آن قدر درخشان عمل کرده است که مسئله ی شخصیت پردازی در سایه ی ابهت و دقت نظر فیلمساز در دکوپاژ و اجرای درست تک تک صحنه ها فراموش می شود.
فیلم سکانس پلان های طولانی و نفس گیری دارد و اندازه نماهای درست، حرکات درست دوربین و استفاده ی به جا و به اندازه از دوربین روی دست به آن جلای بسیار می بخشد و آن را در حد و اندازه ی یک اثر از سینمای امریکا بالا می برد.

حمیدرضا آذرنگ در فیلم سینمایی تنگه ابوقریب

بازی های خوب از دیگر وجوه برجسته ی اثر است با این توضیح که "تنگه ابوقریب" اساساً فیلمی با الگوهای قهرمان- ضدقهرمانی نیست و تمامی شخصیت های آن به نوبه خود قهرمان محسوب می شوند بی آنکه فیلمساز تلاشی برای بخشیدن وجوه اخلاقی و رفتاری مبالغه آمیز مثبت  در ترسیم آن ها کرده باشد.
«تنگه ابوقریب» بی تردید یکی از بهترین فیلم های سینمای ایران در سال های اخیر است که می توان آن را مجموعه درستی از انتخاب های بهرام توکلی دانست. فیلمی که به شکلی مستندگونه راوی لحظات تاریخی فراموش شده و توامان تراژیکی در سالهای جنگ است و این نگاه هوشمندانه به "جنگ" در جای خود شایسته تقدیر است.

شما چقدر با این مطلب موافق هستید؟ نظر شما درباره این مطلب و اثر چیست؟ نظر خود را در پایین همین صفحه بنویسید. [منظوم تنها ناشر نقدها است و این به معنای تایید دیدگاه منتقدان نیست.]

شما نیز می‌توانید نقدها و یادداشت‌های خود درباره آثار سینما و تلویزیون را با نام خودتان در منظوم (معتبرترین مرجع نقد سینما و تلویزیون ایران) منتشر کنید. هم‌اکنون مطالب خود را به آدرس ایمیل Admin@Manzoom.ir برای ما ارسال کنید.

نقد، یادداشت، تحلیل، بررسی و معرفی منتقدین از فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی ایرانی را در صفحه نقد فیلم سایت منظوم مرجع سینما و تلویزیون ایران بخوانید.