نقد فیلم زیردریایی

«زیردریایی» محصول سال 1981 سینمای آلمان (غربی) است که به وسیله وولفگانگ پترسن کارگردانی شده است. این فیلم در زمان نمایش عمومی خود در آلمان به صورت یک پدیده درآمد و فروش بسیار بالایی کرد. این موفقیت کمی بعد در سراسر اروپا و امریکا تکرار و باعث شد سازنده اش به صورت یک فیلمساز بین المللی درآید و کارهای بعدی خود را در دیگر کشورهای جهان کارگردانی کند. این فیلم که یک درام جنگی است ، براساس قصه کتاب پرخواننده ای به همین نام اثر لوترجی باچیم تولید شده است. کار نگارش فیلمنامه را خود پترسن انجام داده است. کامل ترین نسخه فیلم (که بسیار هم طولانی است) با زمانی حدود 216 دقیقه فقط در خود آلمان به نمایش درآمده است. بعدها این نسخه با عنوان «تدوین کارگردان» به بازار ویدئویی جهان آمد، اما نسخه ای که از این فیلم در دیگر کشورهای جهان نمایش داده شده ، بین 130 تا 149دقیقه زمان داشته اند.

قصه فیلم زمان جنگ جهانی دوم اتفاق می افتد و بازیگران اصلی آن اینها هستند: یورگن پروچنو (در نقش کاپیتان هنریش لهمن)، هربرت گرونه مه یر (ستوان ورنر)، کلاوس وینرمن (مهندس مسوول)، هوبرتوس بنگش (گروهبان اول)، مارتین شملوگ (گروهبان دوم)، برتد تابر (دریانورد)، ادوین لدر (یوهان)، مارتین می (اولمن) و هینز هونیگ (هنریش). یک زیردریایی ، خستگی مفرط، دلشکستگی و ترس رو به افزایش. سال 1942 در اوج جنگ جهانی دوم یک زیردریایی آلمانی به شکلی همه جانبه درگیر نبرد آتلانتیک است. ماموریت این زیردریایی ، نابودی ناوگان دریایی انگلیسی هاست. این ناوگان شامل یکسری کشتی جنگی می شود. زیردریایی آلمانی به گونه ای ساخته شده که توانایی انهدام تجهیزات زیادی را داشته باشد؛ اما وقایع جنگ را نمی توان از قبل پیش بینی کرد. بزودی این زیردریایی مجبور به شکست های سنگین می شود. ماجرای زیردریایی در حقیقت قصه یکی از این کشتی ها و خدمه آن است. این زیردریایی راهی یک ماموریت غیرممکن و بزودی خودش هم به موجودی جاندار شبیه خدمه اش بدل می شود. خدمه کشتی تلاش می کنند مسائل پیرامون خود را درک کنند و از ایدئولوژی حکومتی که برایش خدمت می کنند اطاعت کنند.

فیلم سعی دارد نگاهی واقع بینانه و همراه با جزییات به ماموریت این زیردریایی و خدمه اش داشته باشد، زیردریایی ای که کشتی ها را از فرسنگ ها فاصله از دل آب دریا شکار می کند. فضای فیلم رئالیستی است و با یک طنز و شوخ طبعی سیاه همراه شده است.

این فیلم یکی از معدود آثار سینمایی ساخته شده در آلمان است که تصویری غمخوارانه و توام با همدردی از جنگ ارائه می کند و در نمایش عمومی در کشورهای دیگر با موفقیت روبه رو می شود. زیردریایی ، تقریبا بدون استثنا به دل تماشاگران سینما در همه نقاط جهان نشست و به صورت اثر مورد علاقه تماشاگران بین المللی درآمد.

این فیلم از جمله آثاری است که بعدها هم امکان پخش مجدد و دوباره پیدا کرد؛ البته نسخه ای که سال 1997 از این فیلم به روی پرده رفت ، تفاوت هایی با نسخه اصلی دارد.
در حقیقت این نسخه خیلی بیشتر شبیه نسخه ای است که به صورت یک مجموعه تلویزیونی 4 قسمتی به روی آنتن رفت. براحتی می توان گفت در ژانر فیلمهای زیردریایی ، این فیلم بهترین اثری است که تاکنون ساخته شده و هر چه زمان می گذرد بر ارزش آن افزوده می شود.

در دوران جنگ جهانی دوم ، زیردریایی ها وظیفه سخت ، سنگین و مهمی به دوش داشتند. به گفته مورخان ، حضور و کار در یک زیردریایی جزو رویاهای جوانان آن روز آلمان بود.
از همین رو فیلم زیردریایی اولین محصول صنعت سینماست که به شکلی کامل به نمایش رمز و راز مربوط به این موضوع می پردازد. بخش اعظم قصه فیلم در فضای تنگ و تار (غارمانند) زیردریایی رخ می دهد.
تماشاچی با شخصیت هایی سر و کار دارد که در آغاز ماجرا خیلی شسته رفته و موقر هستند؛ اما با گسترش قصه ، آنها به آدمهایی بدل می شوند که صورتشان را اصلاح نکرده اند و کم کم وارد دنیایی کابوس گونه می شوند.

در این دنیای کابوس گونه آنها آدمهایی تهی ، روبات وار و بی روح هستند که هیچ شباهتی به آن آدمهای اول فیلم ندارند. قصه فیلم از زبان و دیدگاه یک خبرنگار جنگی آلمانی (هربرت گرونه مه یر) تعریف می شود. کاپیتان کشتی افسری فوق العاده باهوش و باتجربه است که بشدت نسبت به افراد تحت فرمان خود احساس مسوولیت می کند. به هر حال ، برخلاف خیلی از فیلمهای جنگی دیگر، این رهبر جنگی یک عقل کل و همه چیز دان نیست. او انسانی معمولی است که ممکن است اشتباه هم بکند (که می کند). خدمه کشتی هم گروهی آدم جوراجور و متفاوت هستند که بزودی متوجه می شوند زندگی شان تا چه حد به هم وابسته است.

قدرت کارگردان فیلم در این است که حتی شخصیت های درجه دومی فیلمش هم هویت و شناسنامه دارند. پس از «ژنرال پاتن» این فیلم را می توان دومین فیلم خوب جنگی صنعت سینما لقب داد.