دالان سبز ابدیت

لحظات آخر زندگی می‏تواند از نگاه یکی دالان(مسیر) آخر تلّقی شود و از نگاه دیگری مسیر سبز.چنین به نظر می‏آید که زندان فیلم سمبل‏ زندان دنیاست.دنیایی که در آن با هرگونه پیشینه ‏ای نهایتی جز مرگ نیست.دنیایی که همه با آمدن به آن،محکوم به مرگ‏اند حتی اگر بی‏گناه باشند.

«پاول اجکام»نگهبان زندان در بخش اعدامی‏هاست.او کسی است که‏ به زندانی خویش ‏به چشم یک گناهکار نمی‏نگرد و حتی درصدد آن نیست‏ که دربارهء فرد محکوم به مرگ قضاوت کند و براساس این قضاوت به زندانی‏ خویش توهین کرده و یا شکنجه و آزارش دهد.او و تمامی نگهبانان«بلوک‏ E »پذیرفته‏اند که قسمت اعدام یا مسیر سبز جایگاه طبیعی هر انسان‏ خطاکاری است که مرگ را برای او رقم زده‏اند.و هر انسان اعدامی با ورود خود در این بخش،با پذیرفتن مجازات مرگ بایستی مکافات اعمال خویش‏ را ببیند و پاک شود.به تعبیری،مرگ مکافات و فرجام تمامی مجرمان،و وسیله پاک شدن آنان از تمامی خطایاست.

از نگاه«پاول»انسان اعدامی انسانی است که باید در آرامش و سکوت‏ و تسلای خاطر پذیرای مرگ شود. بنابراین هرگونه عملکرد غیرانسانی یا تخطی از قوانین و نظم زندان و عصیان‏ و سرکشی در این بخش امری مضحک‏ و بی‏ثمر و غیرقابل پذیرش به نظر می‏آید.تازگی و زیبایی فیلم در این است‏ که یک نگهبان زندان«پاول»ماجرای‏ زندگی فردی را بیان می‏دارد(فلاش‏ بک)که این فرد با شخصیت استثنایی‏ و عجیب خود تأثیر شگرفی را در زندگی‏ او بجا گذاشته است و دنیای او را دچار دگرگونی و تحولی عجیب ساخته است‏ و با آنکه در طول فیلم،وی به بیان و معرفی این شخصیت می‏پردازد اما در اصل شخصیت اصلی و محوری داستان خود اوست که گویندهء داستان است. «پاول»با معرفی«جان‏کافی»و بیان شخصیت وی در اصل پرده از چهره‏ و شخصیت خویش برمی‏دارد و در واقع به بیننده القا می‏کند که یافتن‏ شخصیتهای بزرگ و کشف آنان،استحقاق و شایستگی‏یی را می‏طلبد که‏ این توان و شایستگی و استحقاق در هر انسانی یافت نمی‏شود.

گوهر پاک بباید که شود قابل فیض

در این فیلم،ما شاهد نگهبانی سنگدل و تندخو و سرد و مقرراتی و پای‏بند به قوانین ضدانسانی نیستیم.پاول شخصی است منعطف،درد کشیده، هوشیار،با افکاری انسانی و معتقد به مذهب؛که هیچ فرصتی را برای نجات‏ دیگران از دست نمی‏دهد و همچنین توان پذیرفتن کسی را پایبند به‏ انجام هیچیک از شئونات انسانی نیست نیز ندارد.

خوش‏ طینتی و منش‏های انسانی«پاول»که به دور از اغراض،آلودگی‏ یا عقده‏های رایج است،از او موجودی می‏سازد که بتواند مخاطب«جان‏کافی» قرار گیرد،او را باور کند و خود نیز مورد باور و اعتماد او قرار گیرد.شاید اگر چنین نبود،هیچکس چهرهء ناشناس«جان‏کافی»را به آسانی نمی‏شناخت‏ و به او ایمان نمی‏آورد.چنانکه وکیل«جان‏کافی»تصویری که از او ارائه‏ می‏دهد،به مثابهء سگی است که نباید به مهرش اعتماد کرد و می‏بایست به‏ انتظار خیانتش نشست،در حالی که که تصور او تصوری باطل بیش نبود.

انتخاب بازیگری با چهرهء سیاه و اندامی درشت و جثه‏ای عظیم برای‏ ایفای نقش«جان‏کافی»می‏تواند نمایانگر این امر باشد که زیبایی باطن نه‏ به ظاهر آدمی است و نه داشتن پیکری عظیم نشانهء قدرت‏طلبی وی و می‏شود پشت یک چهرهء زمخت و سیاه قلبی سپید و سرشتی نرم و رئوف‏ و انسانی داشت و تنها به پشتوانهء داشتن چنین قلبی پاک و کودکانه به قدرتی‏ مسیحایی دست یافت و به دیگران سلامتی و زندگی بخشید.قدرتی که با آن می‏توان به ضمایر انسانها دست یافت و با دیدن سیما یا کلام و یا لمس‏ کردن آنان به درونشان اشراف یافت.

هیچ سابقه ‏ای از«جان‏کافی»که مردی‏ست با نیروی مسیحایی،ساده‏ و پاکدل در دست نیست.گویی سرنوشت وی سمبل سرنوشت انسانی است‏ که نمی‏داند از کجا آمده است و تا کی و چه زمانی باید در اینجا بماند.انسانی‏ که میلیون‏ها سال از عمرش می‏گذرد و تاریخی پرفراز و نشیب را پشت‏سر نهاده است.انسانی که خواهان راستگویی و پاکی و خوشبختی است.و از زشتی و پلیدی و پلشتی بیزار و آزرده‏ است و گویا تنها رسالت وی این است‏ که نقش یک نجات‏دهنده و منجی را بازی کند.مسیحی که منزوی و تنها، بی‏مرید و مراد،بی‏شعار و هیاهو،بی‏ادعا و چشمداشت،با پلیدی‏ها و امراض مقابله‏ می‏کند و آن‏چنان ساده و بی‏ غل ‏و غش‏ است و از تاریکی می‏هراسد که آدمی‏ را تنها به یاد یک کودک بی‏گناه و ساده‏ دل می‏اندازد.

سرانجام باوجود بیگناهی،«جان‏ کافی»باید اعدام شود.«جان‏کافی» خسته و آزرده‏خاطر از اینهمه فاجعهء انسانی آماده است تا اعدام شود.و«پاول‏ اجکام»باوجود آنکه خود را در مقابل خداوند مسئول و پاسخگو می‏داند،به‏ اعدام وی تن می‏دهد و با متانت و صبورانه به تماشای مرگ وی می‏نشیند.

عمر طولانی«پاول»جریمهء تماس وی با«جان‏کافی»است و به قول‏ خود وی،غرامت کار خطایی است که مرتکب شده است.اینکه سالیان سال‏ زندگی کند و شاهد مرگ و رفتن عزیزترین کسان خود باشد.گویی یافتن‏ عمر نوح پذیرفتن تاوان و غرامت سختی است که به دور از توان یک انسان‏ -انسانی که می‏خواهد بری از گناه باشد-است.عدم جلوه ‏های ویژه در این‏ فیلم می‏توانست استحکام و قدرت و روال واقع‏گونه ‏ای به داستان فیلم‏ ببخشد و وجود صحنه‏هایی چون خارج کردن ضایعاتی از دهان و پراکنده‏ شدن آن در فضا...ماجرا را از صورتی جدی و معنوی به امری تصنعی تبدیل‏ می‏کند وجود سکانس‏هایی که پس از شفای همسر رئیس زندان در فیلم‏ دیده می‏شود،زاید و ابتدایی به نظر می‏آید.

فیلم مسیر سبز از جمله تلاش‏هایی است که در جهت معنویت و زیبایی‏ درون و ستایش روح الهی بشر و تعالی آن صورت گرفته است.که با بازی‏ موفق و زیبای«تام هنکس»،چنانکه در فیلم نجات سرباز رایان و فارست‏ گامپ شاهد بودیم،همراه است.